Elke dag bijna 7 miljoen liter grondwater opgepompt uit Gentse bouwwerven

Vrijwilligers van Gents MilieuFront (GMF) brachten de grondwaterbemalingen van bouwprojecten in Gent in kaart. Dat deden ze op basis van gegevens van de Databank Ondergrond Vlaanderen (DOV). In 2019 werden op Gents grondgebied 47 vergunningen uitgereikt om grondwater op te pompen. Samen zijn die goed voor bijna 7 miljoen liter water per dag, dat is de inhoud van 2,78 olympische zwembaden. GMF wil dat er op een meer doordachte manier met grondwater omgesprongen wordt, en doet hiervoor een aantal beleidsvoorstellen.

Uitgeput

De voorbije jaren kregen we steeds meer te maken met droogte. De landbouw kreunde deze lente onder een watertekort, en hier en daar was er zelfs even geen leidingwater. Door de hoge verhardingsgraad (en het zo snel mogelijk afvoeren van regenwater) worden grondwaterreserves in België onvoldoende aangevuld. Ondertussen wordt er wel volop gebouwd. Naast de aanvullende verharding die dit veroorzaakt, houdt men veel bouwputten droog door het omringende grondwater op te pompen. Dit water komt vaak gewoon in de riolering terecht en kan dus niet in de bodem dringen.

In 2019 werden 47 vergunningen verleend om op die manier dagelijks maar liefst 6.951.564 liter water op te pompen.* Per dag wordt dus de inhoud van 2,78 olympische zwembaden aan de Gentse bodem onttrokken. GMF deed onlangs een actie om een deel van dit opgepompte grondwater te recupereren. Maar dergelijke acties zijn slechts een druppel op een hete plaat. GMF wil dat overheden en bouwbedrijven structurele maatregelen nemen om de hoeveelheid bemalingswater drastisch terug te dringen.

Voorkomen is beter dan genezen

GMF stelt een aantal maatregelen voor om zuiniger om te gaan met bemalingswater. In de eerste plaats moet men het oppompen van grondwater zo veel mogelijk vermijden. Dit kan door bemalingen in de tijd te beperken, maar ook door bouwtechnische ingrepen waardoor enkel het water uit de bouwput zelf opgepompt moet worden, en het grondwater in de omgeving onaangeroerd blijft.

Er bestaan heel wat waterkerende schermen zoals damwanden, combiwanden, secanspalenwanden, groutwanden, cementbentonietwanden, diepwanden en waterglasschermen. Voor elk type werf is er wel een techniek, zelfs voor moeilijk toegankelijke, hoogrisico-omgevingen waar trillingen ongewenst zijn. Deze technologieën zijn vaak wat duurder dan een bemalingspomp, maar worden bijvoorbeeld in Nederland regelmatig toegepast. Vlaanderen zou zeker even ambitieus mogen zijn. Op lange termijn is het voordeliger om onze grondwatertafels te beschermen dan om nu voor de ‘goedkoopste’ oplossing te gaan.

Invloed beperken

Wie een aanvraag indient om grondwater op te pompen, moet aantonen waarom maatregelen voor het beperken van de bemaling niet mogelijk zijn. Als bemaling echt nodig is, krijgt zogenaamde retourbemaling altijd de voorkeur. D.w.z. dat het opgepompte water meteen weer in de bodem infiltreert. In een stedelijke omgeving is dit niet altijd te realiseren. Niettemin zou het goed zijn als men bij een vergunningsaanvraag in een ruime straal rondom de werf zoekt naar mogelijkheden om water opnieuw in de bodem te injecteren.

Recupwater

Als retourbemaling onmogelijk is, kan het water vaak nog nuttig gebruikt worden, mits de waterkwaliteit dit toelaat. Gents MilieuFront verdeelde bijvoorbeeld bemalingswater van een Wondelgemse werf over de regenwaterputten van buurtbewoners. Op sommige werven staan er al kuubcontainers met een kraantje om water af te tappen.**

Particulieren kunnen maar een beperkte hoeveelheid water gebruiken. Het is dus zaak om afnemers te vinden die grotere volumes kunnen recupereren. Voorlopig is dat wettelijk nog niet mogelijk, maar volgend jaar verandert de regelgeving. Dan zouden openbare diensten zoals de groendienst, Ivago en de brandweer, maar ook landbouwers en bedrijven bemalingswater kunnen afnemen. Daarvoor is wel een extra vergunning nodig. Vergunningaanvragers moeten dus op de hoogte zijn van deze mogelijkheid vóór ze hun vergunning aanvragen.

Creatief met grondwater

Op tal van plaatsen bestaan er creatieve oplossingen voor bemalingswater. Zo vult een permanente bemaling van een parkeergarage in de buurt van het Antwerpse stadspark de vijver, nu die door de dalende grondwaterstand droog kwam te staan.

Cruciaal bij het recupereren van bemalingswater is een voldoende grote opslagcapaciteit. Niet bij elke werf is het mogelijk om een groot buffervat te plaatsen. In de stad zijn er echter heel wat ruimtes waar je water kan opslaan: vijvers, wadi’s, ondergrondse reservoirs. Die zou men in kaart moeten brengen, zodat al in de vergunningsfase duidelijk is waar het water (tijdelijk) naartoe kan.

Handhaving

Op elke bemalingsvergunning staat een debiet vermeld. Die debieten zijn echter gemiddelde jaardebieten, en het is vaak moeilijk om te controleren hoeveel water er effectief opgepompt wordt. Een debietmeter is weliswaar verplicht, maar controle blijft moeilijk. Al is het volgens de Milieudienst van de stad Gent wel degelijk een prioriteit, zeker in droge periodes.

Methodologie

Vrijwilligers van GMF brachten deze verspilling in kaart door gegevens van de Databank Ondergrond Vlaanderen (DOV) uit te zetten op een plattegrond van Gent. Elke bol op de kaart duidt een bemalingsbron aan. De grootte van de bol geeft een indruk van het vergunde jaardebiet. Hoe groter de bol, hoe groter het vergunde jaardebiet. Van blauwe bollen is de einddatum bekend, van rode bollen niet. Door de schuifbalk onderaan te bewegen, kan je de evolutie van de Gentse grondwaterbemalingen doorheen de tijd volgen. Uit de gegevens blijkt dat zowel het aantal vergunningen als de vergunde debieten een stijgende lijn vertonen. Het stijgende aantal vergunningen kan te wijten zijn aan administratieve onvolledigheid als gevolg van de introductie van het omgevingsloket.

Wat nog opvalt, is dat er heel wat hiaten zitten in de informatie. De vergunde debieten komen niet altijd overeen met wat er effectief opgepompt wordt. Voor veel vergunningen is er wel een startdatum bekend maar geen einddatum. Hierdoor is het zeer moeilijk om een helder beeld te krijgen van de absolute hoeveelheid opgepompt water. Om de theoretische hoeveelheid opgepompt water te berekenen, nam GMF de som van de vergunde jaardebieten. Een meer accurate schatting kan gemaakt worden door elk dossier apart te bekijken en het vergunde/gemeten debiet te vermenigvuldigen met de looptijd van de bemaling. Deze gegevens zijn echter niet beschikbaar in de DOV.

Ten slotte kan je uit de gegevens van DOV niet afleiden waar het bemalingswater naartoe gaat: wordt het meteen opnieuw in de bodem geïnjecteerd of afgevoerd naar een waterloop of riool?

————————————————————————————-

* Het gaat hier over de theoretisch vergunde hoeveelheid, op basis van de gegevens van DOV. Zie ‘Methodologie’ voor verantwoording van dit cijfer.
** De GMF-kaart geeft een beeld van de bemalingen in het verleden, en wordt niet geüpdatet. Het is dus geen referentie voor wie zelf water wil afnemen. Verschillende instanties werken aan een platform waar dat wel kan, onder andere Werfwater.