Weg van water: een ode aan ons drinkwater

‘t Was een droge zomer in 2022. Het waterpeil stond historisch laag. En toch stroomt er water uit onze kraan. Logisch, vinden we dat. Draaiknop open, draaiknop toe. Verder denken we er niet over na. Maar laten we dat voor één keer toch eens doen. Welk traject legt ons water af? Wat voor water drinken we eigenlijk? En hoe wordt het gezuiverd?

Onze blauwe, zoute planeet
De aarde is voor 70 procent bedekt met water: 1,5 triljard liter of 560 biljoen olympische zwembaden. Niet te vatten. Laten we zeggen: de aarde bestaat uit heel, heel, heel veel water. Maar laat je niet vangen, want: water ligt dan wel voor het grijpen, drinkbaar water niet.
97 procent van het aardse water is zout. En daar zijn we voorlopig niks mee. Die overige 3 procent is natuurlijk nog heel veel. Al zit de meerderheid ervan vast in ijs en gletsjers. Smelten ze? Dan stroomt het water richting zee, wordt het zout en zijn we er alweer niets mee. De laatste halve procent is zoet, vloeibaar water. Maar we zijn er nog niet, want het grootste deel van die halve procent zit verstopt op moeilijk bereikbare plaatsen, zoals onder de Sahara, of in rivieren in de jungle van de Amazone. Als we al dat zoute, vaste en onbereikbare water wegdenken van onze blauwe planeet, dan blijft er een restje over. En dat restje moeten we verdelen onder acht miljard mensen, waaronder 11,5 miljoen Belgen.

Waar komt ons Belgische drinkwater vandaan?

• Oppervlaktewater
  Laten we eens inzoomen op ons kleine Belgenland. Want welk van dat zoet, bereikbaar water stroomt er door onze leidingen? Onze drinkwaterbedrijven halen hun water van de oppervlakte of uit de grond.
  Met oppervlaktewater bedoelen we rivieren, beken en kanalen. Al het water dat boven de grond klotst, zichtbaar met het blote oog. Zoals de Maas. Daar halen we 40 procent van ons drinkwater. De Maas stroomt via het Albert- en Netekanaal naar waterproductiecentra. Maar de Maas is geen onuitputtelijke bron. Integendeel. Zo is de Maas erg afhankelijk van de droogte. Op is op. Als het waterpeil te laag staat, is het gedaan met pompen. Een laag waterpeil maakt ook het zuiveringsproces een stuk lastiger. Want lozen bedrijven minder afvalwater tijdens droge periodes? Nope. En als er minder water is, dan worden de lozingen minder verdund en is zuiveren een te grote uitdaging. Daar wagen drinkwaterbedrijven zich liever niet aan. Zo legden ze in Nederland in 2015 hun zuivering 142 dagen plat, door een te hoge concentratie aan chemische stoffen. En last but not least, de Maas moeten we ook delen met de natuur en met onze buurlanden.
  Gelukkig hebben we nog een waterspaarpotje. En dat ligt – toepasselijk – in Kluizen. Een waterkluis van 11 miljard liter water die 122 800 gezinnen voorziet van drinkwater. Hier verwerken ze 60 miljoen liter drinkwater per dag. Waanzinnige getallen, zeker voor Vlaanderen. Want zo’n spaarpotje is hier uniek. Je vindt er nog eentje in De Gavers te Kortrijk en drie kleine die tappen uit het IJzerbekken. Een nieuwe aanleggen? Goed idee, maar daar hebben we te weinig open ruimte voor.
  

• Grondwater
  Oppervlaktewater vinden en zuiveren is een complexe zaak. Het is moeilijker te zuiveren door ziektekiemen en toxische stoffen, raakt snel vervuild, is gevoelig aan droogte en we moeten het delen met andere spelers. Grondwater daarentegen is robuust en betrouwbaar. Van goede kwaliteit. Onzichtbaar. Een ware parel onder de grond die minstens zoveel aandacht verdient als oppervlaktewater. Maar wat is grondwater precies?
  Grondwater is regen. Regen die insijpelt via zand- en kleideeltjes. En hoe langer water sijpelt, hoe dieper het in de grond zit. Zo krijg je ondiep en diep grondwater. Het verschil spreekt voor zich. Ondiep grondwater zit in de eerste waterdoorlatende laag. Regent het? Dan wordt ze relatief snel aangevuld. Maar vergis je niet, ook in deze laag kan water al een eeuw aan het sijpelen zijn. Onder die eerste laag bevindt zich een kleilaag. Een soort zeef die pesticiden en zware metalen tegenhoudt. Daardoor is het diepe grondwater onder deze kleilaag erg zuiver. En soms 500 jaar oud. Meer dan de helft van ons kraantjeswater komt uit de grond. Diep grondwater. Maar is dat wel een goed idee? Zitten we niet met een grondwatertekort? Wel, dat hangt er vanaf. Vraag het aan drinkwatermaatschappijen, en een grondwatertekort is nog lang niet aan de orde. Logisch, want zij halen hun water van diep. 130 meter diep. En 98 procent van die grondwaterputten in Vlaanderen hebben water genoeg. Want droge zomers hebben hier weinig effect op. Vraag het aan landbouwers, bosbeheerders en natuurverenigingen en je krijgt een heel ander verhaal. Want zij zijn afhankelijk van die bovenste laag. En ondiep grondwater is wel afhankelijk van neerslag. Is er te weinig? Dan krijgen gewassen en natuur geen kans om te groeien.
  Niet te veel achteroverleunen dus. Want een grondwaterprobleem is snel gecreëerd, maar traag opgelost. Door klimaatverandering en onze betondrang herstelt het zich niet meer zoals vroeger. De oplossing? Ruimte creëren waar regen wel kan doordringen. Ontharden dus, zodat het niet in een vingerknip van de riool hupsakee de zee instroomt. 

Waar stroomt ons water naartoe? 

• In de riolering
  Draai je kraan open en er stroomt oppervlakte- en grondwater door. En daarna? Na je afvoerputje komt het in de rioolbuizen terecht. 46.000 km aan Belgische rioolbuizen, da’s goed voor een toertje rond de aardbol. 40 000 km ligt in handen van gemeenten, de overige 6000 is van Aquafin. Dat zuivert het afvalwater. Maar Aquafin bestaat pas sinds 1990. Wat gebeurde er dan voor Aquafin alles flink zuiverde? Je kan het al raden: het afvalwater ging recht de natuur in. En zelfs in de jaren 90 werd nog 70 procent in de natuur geloosd. Even slikken.
  Vandaag zit dat gelukkig anders en zuiveren we 87 procent van ons afvalwater. Bedrijven zoals Aquafin zuigen het afvalwater uit de gemeentebuizen richting hun afvalwaterzuivering. Applaus? Nog even niet, dat percentage mag nog een stuk omhoog, onder meer door alle woningen in België aan te sluiten op de riolering. Vandaag vallen er nog 400.000 uit de boot. Daarnaast is het nodig om de rioleringen aan te passen aan de heftige regenbuien van vandaag.

• Naar de afvalwaterzuivering
  Hoe gaat de afvalwaterzuivering precies in haar werk? Eerst en vooral, Aquafin is reusachtig. Een terrein van twaalf voetbalvelden groot, met installaties goed om 300 miljard liter water tegelijkertijd te zuiveren. 87 miljoen liter per dag. Eerste stap in het proces? Het grove vuil verwijderen. Met de gekende vochtige doekjes als grootste obstakel. Daarna worden zand en vet eruit gefilterd. Bacteriën slorpen de nutriënten, je urine en uitwerpselen, eruit. Pas nu loopt het water via de Schelde proper de zee in.
  Kunstzoetstoffen en medicijnenresten blijven wel ronddwarrelen. Kunnen ze die eruit filteren? Ja, maar de vraag is of dit zinvol besteed geld is. De concentraties zijn laag, waardoor vissen geen problemen ondervinden. Voor ons drinkwater worden deze er met een actievekool- en uv-behandeling wel uitgefilterd. Oef.

•  De zee in, en nu?
  In plaats van terug te stromen naar de Maas of de grond, en de cirkel rond te maken, loopt het gezuiverde afvalwater de zee in. En geven we het weg aan een wereldwijde watercyclus. Dat water komt via verdamping en regenbuien mooi terug bij ons terecht. Of niet soms? Dat leerden we toch in de lagere school. Maar die zekerheid hebben we vandaag niet meer – door klimaatverandering. Misschien een interessante denkpiste om het gezuiverde afvalwater wat dichter bij huis te houden? Hoe dan ook, onze boodschap, naar de woorden van wateronderzoeker Toon Verlinden: verwonder je over water. Er is niets gewoons aan. Het is een erg waardevolle grondstof. Die uit onze kraan stroomt. Elk moment van de dag. Wonderlijk, toch?

Geïnspireerd door het boek ‘Weg van Water’ van Toon Verlinden en Marjolein Vanoppen.

Dit artikel werd geschreven door Eva Dessers voor Frontaal (editie herfst 2022), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s en illustratie: Andy Bruyninckx, Pexels Steve Johnson (kraan), Freepik Bilanol (waterzuivering)