Wij(k)water – Gents MilieuFront wil hemelwater van kerkdaken opvangen

Extreme droogte

Gent is 47 kerken rijk, samen goed voor zo’n 5,7 hectare aan dakoppervlakte. Bijna al het regenwater dat op die daken valt, vloeit rechtstreeks af naar de riolering. Een enorme verspilling in deze tijden van extreme droogte! Gents MilieuFront (GMF) wil onderzoeken hoe we dat hemelwater maximaal kunnen opvangen om te hergebruiken of in de aarde te laten infiltreren. 

Op alle Gentse kerkdaken samen valt jaarlijks zo’n 45 miljoen liter (45.000 m³) regenwater. Bijna al dat water komt rechtstreeks in de riolering terecht. Het regenwater dat we – zeker in tijden van klimaatverandering – zo hard nodig hebben, wordt nu bijna meteen afgevoerd. Dat leidt tot problemen als verdroging en overstromingen, en het bemoeilijkt de zuivering van afvalwater. Met het project Wij(k)water wil GMF de waterkringlopen sluiten en de kostbare grondstof water efficiënt inzetten.

Wij(k)water

GMF wil onderzoeken hoe we regenwater afkomstig van kerken maximaal kunnen opvangen en hergebruiken, of in de bodem laten infiltreren. Voor vijf kerken doen we een grondige analyse en maken we een onderbouwd voorstel om concreet het hemelwater af te koppelen van het rioolnet. De onderzoeksfase kan een opstap zijn naar de realisatie van een aantal proefprojecten. GMF dient daarom een projectvoorstel in bij het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer van de Koning Boudewijnstichting. GMF zal dit project uitvoeren samen met partners: Ecokerk, Stad Gent, verschillende kerkfabrieken, AquaFlanders, Farys en Join for Water.

Waarom regenwater opvangen?

Het opvangen van hemelwater werkt in op diverse gevolgen van klimaatverandering: wateroverlast, droogte, hittestress en waterschaarste. Het is een belangrijke maatregel in het kader van klimaatadaptatie, waarbij we trachten de stad klimaatrobuust te maken.

Reserves en buffers

Het regenwater dat op daken terechtkomt, belandt vaak via afvoerbuizen rechtstreeks in de riool. Dat terwijl we dit water nog perfect kunnen inzetten voor toepassingen waarvoor we anders kostbaar leidingwater zouden gebruiken. Anderzijds doen er zich door ons veranderende klimaat steeds vaker hevige regenbuien voor. De plotse toestroom van grote volumes regenwater zorgt dan voor problemen: de riolen kunnen de toevoer van water niet slikken. Putdeksels komen omhoog en straten komen blank te staan. Op plaatsen zonder gescheiden rioolsystemen, zorgt het regenwater dat de riool instroomt bovendien voor een verdunning van het toekomende afvalwater. Dat bemoeilijkt de behandeling in de rioolwaterzuiveringsinstallatie.

Meer droogte in de zomer en een hoge verhardingsgraad in de stad hebben een lage grondwaterstand als gevolg, een van de belangrijke gevolgen van klimaatverandering. We zullen onze infrastructuur dus moeten aanpassen. De opvang en het hergebruik van regenwater dat invalt op kerkdaken, kan een belangrijke maatregel vormen in kader van klimaatadaptatie.

Hergebruik – Waarvoor kan het regenwater ingezet worden?

Het opgevangen regenwater kan worden gebruikt voor het doorspoelen van toiletten (zowel in de kerk als in de directe nabijheid) of voor het bewateren van tuinen, parken of ander groen in de omgeving. De groendienst kan een belangrijke afnemer zijn. Buurtbewoners kunnen via een aftapkraantje water tappen voor huishoudelijke toepassingen zoals bloemen begieten, poetsen en de auto/fiets wassen. Projecten waarbij buurtbewoners betrokken worden, zoals gemeenschappelijke moestuintjes, zijn ideaal in het kader van klimaatadaptatie, omdat hier ook nog eens groen voorzien wordt én eigen groenten gekweekt worden. Tot slot kan het regenwater ingezet worden voor verkoeling, en zelfs voor het afvangen van fijnstof. Het is hoe dan ook belangrijk om voor alle toepassingen de waterkwaliteit te bewaken.

Sint-Machariuskerk geeft het voorbeeld. 

Uit een gelijkaardig project aan de Sint-Machariuskerk blijkt dat regenwater makkelijk kan worden ingezet voor hergebruik, namelijk de watervoorziening van een moestuinbakkenproject op het aanpalende plein. Daar staan ca. 50 m² moestuinbakken. Met Wij(k)water wil GMF onderzoeken of er verdere efficiëntiewinsten te bereiken zijn, bv. door het koppelen van infiltratie en hergebruik, of door minder evidente vormen van hergebruik.

Infiltratie – Waar kan het regenwater de grond in?

Infiltratie is een maatregel die vooral de problemen van neerslagpieken en het dalen van de grondwatertafel aanpakt. Bij infiltratie is een hoge afkoppelingsgraad veel gemakkelijker te realiseren dan bij hergebruik. Om te weten of de bodem infiltratiegevoelig is, moet er eerst een infiltratieproef gebeuren.

Er bestaan diverse systemen om regenwater te infiltreren. Goedkope infiltratiesystemen zijn gewoon onverharde lager gelegen stukjes waar regenwater kan inlopen. Zij hebben best een overloop naar de riolering. Zeker wanneer er een heraanleg van de omliggende publieke ruimte gepland is, is dit een maatregel met een groot milieurendement. 

Wat zeggen de cijfers?

Het installeren van infiltratie- of hergebruikinstallaties heeft een langdurige positieve impact op de watercyclus. Het milieurendement zal tijdens het project in detail gemeten worden bij de geselecteerde kerken. We kunnen echter al een ruwe schatting naar de cijfers bij het afkoppelen van een gemiddelde kerk.

Op de 47 Gentse kerken valt jaarlijks in totaal 45 miljoen liter water. Gemiddeld gaat het dus over iets meer dan 950.000 liter per kerk. Niet al dit water kunnen we recupereren. Er zijn immers altijd verliezen, bijvoorbeeld door verdamping of organisch materiaal in de dakgoot. Per kerk gaat het over ca. 815.000 liter water dat in theorie opgevangen kan worden. Ter vergelijking: een gemiddeld Vlaams gezin gebruikt jaarlijks ongeveer 73.000 liter.

Wanneer we dit water laten infiltreren, komt – indien het infiltratiebekken groot genoeg is – quasi 100% ervan opnieuw in de natuurlijke waterkringloop terecht: ofwel verdampt het, ofwel vult het het grondwater aan. Bij een te klein infiltratiebekken zal er een overstort naar de riolering in werking treden. In geval van hergebruik moeten we echter rekening houden met de capaciteit van de wateropslagtanks en de vraag naar water voor hergebruik. Voor bepaalde doeleinden (zoals bv. moestuintjes) is het waterverbruik beperkt tot droge periodes in de zomer. Bij langdurige droge periodes zullen ook regenwaterreserves opgebruikt raken. Daar moeten we rekening mee houden bij het opzetten van een hergebruikssysteem. Andere toepassingen, zoals bv. spoelwater voor toiletten, zijn constanter, en in dergelijke gevallen heeft de maatregel een grotere impact.

Wateronderzoeksrapport

GMF wil onderzoeken wat voor een doorsnee kerk de mogelijkheden zijn voor opvang, infiltratie en hergebruik van regenwater. Voor vijf vooraf geselecteerde kerken stellen we een wateronderzoeksrapport op. Daarin schetsen we de bestaande situatie en doen we een voorstel voor de gewenste situatie. We beschrijven dan bijvoorbeeld welke vorm van waterhergebruik of infiltratie het meest geschikt is op die locatie, en hoe die het best gerealiseerd wordt. Op basis van dit onderzoek wil GMF een proefproject realiseren. De kennis die het onderzoek oplevert zal verspreid worden over gans Vlaanderen, zodat het aanleiding kan geven voor meer concrete projecten.

Wijkwater – short video for Cultural Adaptations from Greentrack Gent on Vimeo.