Gent, weg van water?

In mei 2019 stelde Stad Gent samen met de Vlaamse Waterweg de nieuwe beleidsvisie ‘Water in de stad’ voor. De onderzoekers van het Bouwmeester Label ‘Weg van Water’ bekeken deze nota met kritische blik op vraag van Frontaal. De groep achter het Bouwmeester Label onderzoekt hoe bij ontwerp van stedelijke waterlopen meer aandacht kan gegeven worden aan de ecologische kwaliteit en burgerbetrokkenheid.

Op 24 september 2018 stroomde er opnieuw water door de Reep. De plek werd snel een plaats waar Gentenaars stilstonden bij het water, om te genieten van de mooie omgeving, om mensen te ontmoeten. Niet verwonderlijk, want de nabijheid van water is steeds een belangrijk stedenbouwkundig element geweest. Water in een stad verbindt, plaatsen én mensen. Gent is historisch dan ook onlosmakelijk verbonden met haar waterlopen. Nochtans is de relatie van stadsbewoners met water doorheen de tijd sterk gewijzigd. Waar het vrij stromende water historisch een grote aantrekking had, ligt het nu vaak in een strak keurslijf van kanalen en versterkte beddingen. De ooit vruchtbare valleigrond is verdwenen onder beton en asfalt. Mensen vonden dan wel hun thuis in riviervalleien, de waterkwaliteit en de biodiversiteit onder en rond het water is sterk achteruitgegaan.  

Gelukkig is het tij aan het keren. In Gent stelde de stad in mei 2019 samen met de Vlaamse Waterweg een beleidsvisie ‘Water in de Stad’ voor. Deze toekomstvisie toon hoe water in de stad beter beheerd kan worden. De tekst omvat 6 krachtlijnen: ruimte voor water, economie, mobiliteit, wonen en werken op het water, water als blauwgroene structuur en waterkwaliteit. Het vergroenen van de oevers, stadsdistributie over water, meer toegang tot het water, het staat er allemaal in. We selecteerden de belangrijkste punten voor de Frontaallezers.  

Water en klimaatadaptatie gaan hand in hand
Het is duidelijk dat de stad zich zal moeten aanpassen aan het veranderende klimaat in de toekomst. Meer wateroverlast bij hevige regen, verdroging en hittestress, het zijn allemaal fenomenen die in de stad zullen toenemen. In de beleidsvisie gaat men in 2 krachtlijnen in op de noodzakelijke maatregelen hiervoor. Zo moet er meer ruimte voor water komen, onder andere door te ontharden, maar ook door bijvoorbeeld oude waterlopen opnieuw open te leggen zoals de Blaisantvest of de Ottogracht. Het op grotere schaal vasthouden van water in de publieke ruimte is een optie, zoals voorzien met het Klimaatplantsoen op het Kettingplein in de Brugse Poort.

In de krachtlijn ‘water als blauwgroene structuur’ krijgt de vergroening van de waterloop als strategie voor het milderen van hittestress een prominente rol. Meer groene en natuurlijke oevers is een oude eis van GMF, dus we zijn blij dat dit expliciet naar voor komt in de beleidsvisie. In het kader van de studie is een oeverkaart opgemaakt, te zien in de visietekst. Zo zouden er ecologische oevers op de Franse Vaart komen, en vooroevers (een groene strook voor de kade of betonnen kesp) op onder andere de Coupure. Het  wordt ook wel duidelijk dat vergroening van de waterloop niet overal zal kunnen volgens de beleidsvisie. De ingrepen moeten bv. vooral ruimte innemen op het land, en mogen de bevaarbaarheid niet in het gedrang brengen. Men spreekt dus vooral over vergroening op de oeverhelling of in de vorm van vooroevers. Wat wel nieuw is is dat er ook sprake is van 3 “waterparken”: een forse groenstructuur waar water en natte ecosystemen centraal staan. 

Een ambitieuze visie rond water als drager van mobiliteit en economie
Dat de waterlopen in Gent vooral bevaarbare waterwegen zijn, komt heel sterk naar voor. Drie van de zes krachtlijnen zijn gelinkt aan mobiliteit over water en gebruik door de mens. Een interessante piste is het duurzaam stadsdistributieysteem over water. Ook meer infrastructuur voor de woonboten en recreatieve vaartuigen, is deel van de visie. Zelfs elektrisch passagiersvervoer over het water passeert de revue. Nieuw is de introductie van zogenaamde ‘waterontmoetingsplaatsen’, waar de beleving tussen land en water centraal staat. De waterwegen in Gent moeten vele claims dragen, dat is duidelijk. 

En wat met de waterkwaliteit?
De nota bevat ook 1 summier hoofdstuk specifiek over waterkwaliteit. Het verminderen van de overstortwerking is hierin het belangrijkste punt, dat samengaat met meer ruimte voor water creëren. Men ambieert ook de resterende lozingen aan te pakken en te inventariseren.  Over de ecologische waterkwaliteit staat er weinig, hoewel dit een belangrijke toets is voor de Kaderrichtlijn Water. Wel vinden we in het hoofdstuk blauwgroene infrastructuur terug dat de stad een actieplan zal maken om de rol van natuurverbindingsnetwerk van de waterlopen te verzekeren. Het is jammer dat dit maar een klein aspect is in de visie. Langs het water flaneren, op het water recreëren, en zelfs onze pakjes milieuvriendelijk over water laten bezorgen: de waterlopen kunnen voor vanalles ingezet worden. Maar we lijken soms te vergeten dat de waterlopen ook een ecosysteem zijn. Als we niet voorzichtig zijn Uberen we straks allemaal met de CO2- neutrale watertaxi, maar herkennen we geen vissen meer. 

Het moet gezegd: deze beleidsvisie is ambitieus. We zijn benieuwd naar de concrete uitwerking in de vorm van actieplannen. De 10 typebeelden op het einde van de visie hebben onze verbeelding alvast geprikkeld. Met ons onderzoek wensen we Stad Gent en de Vlaamse Waterweg verder te inspireren over de ontwerpmogelijkheden. We hopen dat er voldoende ruimte zal zijn voor inspraak en ontwerp samen met de Gentenaar. Zo worden de waterlopen in Gent hopelijk niet enkel een waterweg, maar wordt Gent ook écht weg van water.

Dit artikel werd geschreven door Elina Bennetsen, Lieven Symons, Zuzanna Rucka en Katelijne Vanhoutte voor Frontaal (editie herfst 2019), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!