Opnieuw onvoldoende voor De Vlaamse Waterweg in het dossier van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Heusden.

Een ontwerp projectMER is door De Vlaamse Waterweg (DVW, vroegere Waterwegen en Zeekanalen) ingediend bij de cel MER.  Het MER houdt geen rekening met de laatste afspraken en inzichten. Met GEzwiNT, Natuurpunt Gent en Gents MilieuFront kunnen we niet anders dan opnieuw fundamentele bezwaren hebben. Hieronder de volledige tekst van ons bezwaar.

Wat voorafging

Op 15 september 2015 startte gouverneur Jan Briers zijn bemiddelingsronde met betrekking tot de toekomstige bestemming van de Zeeschelde Gentbrugge-Melle. Naast het toenmalige Waterwegen en Zeekanaal (WenZ-nu De Vlaamse Waterweg) namen de Stad Gent, de gemeenten Destelbergen en Melle,  Natuurpunt, Gents Milieufront en GEzwiNT deel aan dit overleg. Voorafgaand aan dit initiatief hadden reeds in 2013-2014 bilaterale gesprekken plaatsgevonden tussen enerzijds De Vlaamse Waterweg en anderzijds de Stad Gent, de gemeente Destelbergen en de natuur- en milieuverenigingen. Deze draaiden helaas op een patstelling uit. Het was net om deze impasse te doorbreken dat gouverneur Jan Briers zijn rol als bemiddelaar opnam.

Tijdens de overlegprocedure met gouverneur Jan Briers werden volgende scenario’s bekeken:

      de bestaande toestand (nulalternatief);

      het planalternatief met sluis en kokers;

      het winter-GGG met sluis en kokers;

      het jaarrond-GGG met in- en uitstroomopeningen.

Over het nulalternatief was iedereen het eens dat dit geen optie is. Er dient actie te worden ondernomen om Gent en omstreken te beschermen tegen potentiële overstromingen. Onderhoudsbaggerwerken maken hier deel van uit.

Wat de andere scenario’s betreft, heeft gouverneur Jan Briers de professoren Patrick Meire en Stefan Van Damme van de Universiteit Antwerpen (UA) uitgenodigd op 10 oktober 2016 om als onafhankelijke experten toelichting te geven bij de overblijvende scenario’s.

Patrick Meire stelde duidelijk dat de hoeveelheid uitgewisseld water bij een sluis beduidend minder is dan bij een GGG, wat een negatieve impact betekent op de waterkwaliteit. Ook zou een sluis de dynamiek en de hyperturbiditeit stroomafwaarts in het Scheldebekken doen toenemen, wat niet wenselijk is. Hyperturbiditeit is een ernstig regionaal probleem en het beleid zou er net moeten op gericht zijn deze dynamiek af te remmen. Verder liet Patrick Meire verstaan dat de bouw van een sluis tot een structureel verlies aan natuurwaarden leidt. Er treedt ook belangrijke verstoring op.
Hij maakte vervolgens duidelijk dat ook een winter-GGG nog steeds een belangrijke negatieve impact zou hebben op de getijdennatuur. Het negatieve effect op de waterkwaliteit blijft nagenoeg onveranderd: de bodemprocessen zijn immers vooral actief in de zomerperiode. Bij een winter-GGG zouden deze activiteiten net in die periode worden stilgelegd.

Ook heeft tijdens de zomer de grootste biomassaproductie aan bodemorganismen plaats, essentieel voor het ecosysteem. Bij het stopzetten van de getijdenwerking in de zomer kan een afname aan biomassa met 75% worden verwacht. Verstoring blijft bij het winter-GGG eveneens een negatieve factor, het verlies aan oppervlakte wordt slechts gedeeltelijk gecompenseerd.

Patrick Meire concludeerde vervolgens dat de keuze voor bevaarbaarheid bepalend zal zijn. Immers, indien de bevaarbaarheid wordt verlaten zijn er betere alternatieven voor de Zeeschelde mogelijk, waaronder het jaarrond GGG. Ook in het jaarrond-GGG is er minder getijwerking, treedt een gedeeltelijk verlies aan zoetwatergetijdennatuur op en is er een achteruitgang ten opzichte van de huidige situatie. Maar de impact is beduidend minder dan in elk scenario met sluis (planalternatief en winter-GGG).

Na de nabespreking met de UA werd vervolgens, naast het planalternatief, ook het winter-GGG door de Stad Gent, gemeente Destelbergen, Natuurpunt, GMF en GEzwiNT afgewezen met uitzondering van WenZ. Deze afwijzing werd gemotiveerd door de verwachte negatieve impact op de getijdennatuur. Het jaarrond-GGG werd door dezelfde actoren weerhouden wegens het alternatief met beste garanties op het halen van de natuurdoelstellingen.

Dit bleek trouwens ook reeds uit een studie, uitgevoerd in 2016 door Technum. Het jaarrond-GGG scoort even goed als het winter-GGG op het vlak van veiligheid. Op het vlak van natuur geeft het jaarrond-GGG  daarentegen betere garanties voor het halen van de natuurdoelstellingen. De onderhoudsbaggerwerken bleken in deze studie zelfs gunstiger voor het jaarrond-GGG.

Enkel WenZ, inmiddels opgegaan in De Vlaamse Waterweg (DVW) bleef ondanks deze wetenschappelijke inzichten het winter-GGG genegen. Finaal ging DVW tijdens de laatste overlegvergadering met Jan Briers op 15 juni 2018 en in aanwezigheid van een vertegenwoordiging van het kabinet Ben Weyts, er vooralsnog mee akkoord het winter-GGG scenario te laten varen.

Het jaarrond-GGG werd bijgevolg als enige scenario weerhouden op basis van wetenschappelijke inzichten. DVW kreeg de opdracht op basis van hydrogeologische modellen na te gaan met welke in- en uitstroomopeningen het ideale evenwicht wordt bereikt tussen sedimentatie en getijdenwerking. Deze oefening werd evenwel tot nu toe niet uitgevoerd (alleszins bereikten de resultaten ons nog niet).

De voorkeur voor het jaarrond-GGG werd bovendien nog versterkt door het onderzoek, uitgevoerd door Technum naar de mogelijkheid de Gentbrugse meersen en de Damvallei aan te takken op de getijdenschelde. Technum bevestigde dat beide aantakkingen mogelijk zijn. Bij de Gentbrugse meersen zou deze aantakking onderhevig kunnen blijven aan de getijdenwerking wat perspectieven opent voor de creatie van nieuwe getijgebonden natuur. Deze aantakkingen openen tevens het perspectief op de realisatie van een 500 ha groot watergebonden natuurgebied met de getijdenschelde als centrale ader. Voor alle duidelijkheid: deze aantakkingen en de realisatie van nieuwe getijdennatuur vallen buiten de scoop van dit MER-project.

Jaarrond-GGG met sluis

DVW gaat mee in een jaarrond-GGG maar wil desondanks toch de nieuwe sluis te Heusden bouwen. Wegens de negatieve impact van deze nieuwe sluis zijn zowel de Stad Gent, de gemeente Destelbergen, Natuurpunt, GMF en GEzwiNT uitgesproken voorstander van een dam met in- en uitstroomopeningen over de gehele breedte van de Schelde. Bijkomend wordt gevreesd dat de bouw van een sluis eventuele pleziervaart op termijn vooralsnog zou faciliteren.

Bijkomend argument tegen de bouw van een nieuwe sluis te Heusden is dat deze overbodig is voor onderhoudsbaggerwerken aangezien DVW heeft beslist in alle scenario’s de Sluis van Gentbrugge te herstellen. Baggerschepen kunnen via deze sluis het pand bereiken.

Deze baggerwerken zullen bovendien slechts zéér sporadisch dienen te gebeuren. Uit de resultaten van Technum blijkt immers dat het jaarrond-GGG het beste scoort op vlak van het beperken van de sedimentatie. Er zouden maar één keer per mensenleven onderhoudsbaggerwerken meer nodig zouden zijn.

Fundamentele kritiek op het ontwerp-MER

Planalternatief

Het is dan ook voor ons onbegrijpelijk dat in dit voorliggend ontwerp-MER opnieuw een aantal scenario’s worden opgenomen die reeds eerder in het overleg werden verlaten. We stellen vast dat het planalternatief – naar de letter van de beslissing van Vlaams minister Ben Weyts – werd aangepast. Zo werd “plezier”vaart in het planalternatief vervangen door “scheep”vaart. Ook het winter-GGG wordt als scenario weerhouden ondanks de fundamentele bezwaren door Patrick Meire. Het meest verontrustende is dat het planalternatief, op basis van zeer arbitraire en weerlegbare scores, opnieuw als beste optie wordt weerhouden (dit alternatief heeft alleszins de meeste “zonnekes” bij de tabel in de eindconclusie).

Draagvlak

Ook het aspect “mens” krijgt het “zonnetje” bij het planalternatief, terwijl er geen enkel maatschappelijk draagvlak bestaat voor dit scenario. Integendeel: nagenoeg niemand (ook de meeste oppositiepartijen niet) ziet heil in dit scenario. Deze score is dan ook ronduit onbegrijpelijk.

Al minstens even eigenaardig is het zonnetje voor het aspect biodiversiteit bij het winter-GGG, terwijl net uit de professionele tussenkomst van Patrick Meire (UA), expert in getijdennatuur en -werking, bleek dat het resultaat van een winter-GGG veel ongunstiger is op vlak van de natuurdoelstellingen dan het jaarrond-GGG. Bijkomende bedenking is dat de vergelijking wordt gemaakt met een niet-geoptimaliseerd jaarrond-GGG. Bij een optimaal geconcipieerd jaarrond-GGG zal de balans nog meer in het voordeel van dit GGG doorslaan.

Opnieuw kunnen we ons niet van de indruk ontdoen dat DVW – door het arbitrair toekennen van scores – het scenario begunstigt dat hen het meest genegen blijft. Zij gaan hierbij voorbij aan de resultaten die reeds werden bereikt. Met andere woorden: het voorliggende ontwerp project-MER is niet meer up-to-date. Alleen al op basis van deze vaststelling zijn wij van oordeel dat het voorliggend ontwerp als dusdanig niet kan worden goedgekeurd.

Wij hadden verwacht dat de beoordeling van de verschillende scenario’s minstens in overeenstemming zou zijn met wat op basis van wetenschappelijke inzichten en de politieke beslissing van Vlaams minister Ben Weyts, werd overeengekomen tijdens het overleg met gouverneur Jan Briers.

Wij hadden dan ook verwacht in het ontwerp-MER een duidelijke voorkeur voor het jaarrond-GGG weerspiegeld te zien. Binnen dit scenario hadden verschillende realisatievormen met elkaar vergeleken kunnen worden. Dit is evenwel niet gebeurd, maar dient o.i. zeker nog te worden onderzocht om tot een optimale realisatie van het jaarrond-GGG te komen.

Wij hopen dat met onze bedenkingen en suggesties rekening zal worden gehouden in het verdere traject.