Publicatie Wij(k)water

Wij(k)water: Meer doen met het hemelwater dat op kerkdaken valt

Waar men gaat langs Vlaamse wegen, overal komt men kerken tegen. Kerken bepalen het beeld van een stad en dienen als oriëntatie op het platteland. Ze hebben een symbolische waarde en staan vaak in het centrum van het (historische) dorp. En als de hemelsluizen opengaan, valt er veel regen op hun dak.

Dat regenwater komt nu nog heel vaak in de riool terecht. De plotse toestroom van grote volumes water kan daar voor problemen zorgen. Overstromingen, verdunning van afvalwater op plaatsen waar er nog geen gescheiden riolering ligt – het zijn problemen die er met de klimaatverandering niet minder op worden. En dat terwijl we dit water nog perfect kunnen inzetten voor toepassingen waarvoor we anders kostbaar leidingwater zouden gebruiken.

Vijf Gentse kerken

Gents MilieuFront sloeg de handen in elkaar met een aantal andere organisaties en lokale overheden. Met geld uit het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer van de Koning Boudewijnstichting onderzochten ze hoe we het hemelwater dat op kerkdaken valt kunnen opvangen, hergebruiken en laten infiltreren in de bodem. Het project kreeg de naam Wij(k)water. 

We onderzochten voor vijf kerkgebouwen in het Gentse de mogelijkheden om regenwater te hergebruiken en te laten infiltreren. Elke kerk is anders. Je moet dus eerst een goed beeld krijgen van de situatie ter plaatse: Met wat voor dak heb je te maken? Waar zitten de regenpijpen? Wat voor bodem is er? Kan het water daar wel infiltreren? Zijn er eventueel ongebruikte ruimtes waar je water kan stockeren? Hoe ziet de omgeving eruit? Maar ook: wie kan er iets doen met regenwater?

Inspiratie

Kerkgebouwen hebben immers grote dakoppervlakken, maar het interne waterverbruik is er doorgaans beperkt. Je hebt met andere woorden meestal water op overschot. Daarom is de belangrijkste uitdaging afnemers te vinden voor al dat regenwater.

Bij sommige kerken zitten die vlakbij. Aan de Sint-Machariuskerk in Gent staan vijftig m2 moestuinbakken waarin buurtbewoners groenten, bloemen en kleinfruit kweken. Zij installeerden met steun van de stad Gent een drietal IBC-containers (witte opvangtanks van 1 m3) om water van de kerk op te vangen. Daarmee bevloeien ze hun tuintjes in tijden van droogte.

Een ander inspirerend voorbeeld is de HH Simon en Judas-Thaddeuskerk in Gentbrugge. Daar voedt het dak de kraantjes op de aangrenzende begraafplaats. Het hemelwater wordt afgevoerd naar een regenwaterput, en gebruikt om de planten op het kerkhof te bevloeien. De overloop van de put zit op een infiltratieleiding die uitkomt in de Schelde. Het water dat niet gebruikt wordt, infiltreert dus in de omgeving. Wat de bodem niet meer kan slikken, stroomt de rivier in. Maar we zien dat dat laatste zeer weinig gebeurt. De infiltratiecapaciteit van de grond hier is vrij groot.

Soms zijn de oplossingen simpel en goedkoop. Met een paar regentonvulautomaten kun je eenvoudig de standpijpen afkoppelen om een container te vullen of het water te laten infiltreren in de omgeving. Andere scenario’s vragen wat meer reken- en planwerk. Een regenwaterput moet goed gedimensioneerd zijn, anders staat die te vaak leeg of loopt hij bij elke regenbui over. En ook een infiltratiekom mag niet te klein zijn, want dan moet je toch nog het grootste deel van het water afvoeren via een overloop naar de riool.

Praktische oplossingen zoals die bij de Sint-Machariuskerk en in Gentbrugge tonen aan dat het niet moeilijk is om op een verstandige manier met regenwater om te springen. Voor Wij(k)water berekenden we ook scenario’s om veegwagens van de stadsreinigingsdienst van water te voorzien, om de toiletten van een naburig schooltje door te spoelen en om de plantsoenen in de buurt te bevloeien.

Maar ook de ideeën voor infiltratie zijn interessant. Als je regenwater weer zichtbaar maakt, creëer je kansen voor kwalitatieve publieke ruimte. Wadi’s en andere infiltratiezones bieden leefruimte voor allerlei planten en dieren en zorgen voor verkoeling op hete zomerdagen. En ze zijn perfect in te richten als avontuurlijke speelnatuur. Allemaal troeven die een klassieke riolering niet heeft!

Timing is alles

Wat zijn de cruciale factoren om een Wij(k)waterproject te doen slagen? Timing en overleg. Omdat regenwaterinstallaties betrekkelijk duur zijn – althans in aanleg – heeft het vaak weinig zin om ze als op zichzelf staand project te realiseren. Maar als je de kerk gaat herbestemmen of een heraanleg van de publieke ruimte rondom de kerk plant, kan je dat moment aangrijpen om iets met het regenwater te doen. Eigenlijk zou dat een reflex moeten worden.

Meestal zijn er heel wat betrokken partijen. Verschillende lokale overheidsdiensten hebben invloed op het welslagen van regenwaterprojecten: openbare werken, de wegendienst, milieu & klimaat, de groendienst, … maar ook de dienst erfgoed heeft wat te zeggen als het over beschermde gebouwen gaat. Daarnaast zijn er kerkbesturen, buurt- en parochiecomités en eventueel andere gebruikers van regenwater of (de publieke ruimte rondom) de kerk. Een participatief traject kan leiden tot innovatieve en elegante oplossingen, die gedragen zijn door de buurt.

Zaadje

Er wordt nog altijd veel nodeloos verhard; er stroomt nog altijd veel water de riolering in. Water dat we voor zo veel andere dingen kunnen gebruiken. Hopelijk planten we met Wij(k)water een zaadje dat veel mensen kan inspireren om aan de slag te gaan met regenwater.

Wij(k)water is een project van Gents MilieuFront in samenwerking met Stad Gent, Farys, Join for Water, Ecokerk en Aquaflanders. Het werd gerealiseerd dankzij het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer van de Koning Boudewijnstichting.

Download de volledige publicatie ‘Wij(k)water. Opvangen, hergebruiken en infiltreren van hemelwater bij kerken’ in pdf.

Een papieren versie kan je gratis bestellen door een mailtje aan [email protected], of oppikken op het secretariaat van Gents MilieuFront.

De bijlage ‘rekenblad regenwaterput’ vind je hier.