Leegstand boven winkels

Ilja De Pelsmaeker en Elias Verdegem ontwierpen een voorstel voor de Langemunt

Het contrast tussen dag en nacht in de Gentse winkelstraten is groot. Tijdens de week en nog meer in het weekend is het druk, levendig en vaak gezellig. Maar wanneer de winkels sluiten en de nacht valt verdwijnt de sfeer. ’s Avonds en ’s nachts staan de doorgaans prachtige gebouwen er verlaten en donker bij, lege ruimtes boven winkels en horecazaken blijven onbenut, worden nauwelijks onderhouden en takelen met de tijd significant af. Twee masterstudenten architectuur, Ilja De Pelsmaeker en Elias Verdegem, zagen in deze leegstandproblematiek een prachtige kans om nieuwe leefruimte te creëren en de Gentse winkelstraten opnieuw tot leven te wekken. Voor hun masterthesis onderzochten ze de leegstaande ruimtes van een bouwblok in de Langemunt (nr. 33-63) en werkten aan een creatief plan om deze te benutten en waar mogelijk kwaliteitsvolle woningen in te plannen.      

De Langemunt-bouwblok omvat karakteristieken van 2 verschillende bouwblokken: de breedste zone heeft een open binnengebied, de smalste zone verderop is een bouwblok zonder binnengebied. Dit verschil liet een vergelijkend onderzoek van 2 types bouwblokken toe. Al van bij de aanvang van het onderzoek werden Ilja en Elias gegrepen door het schrille contrast tussen de ‘luxe’ die de winkelpanden op de benedenverdieping uitstralen en de erbarmelijke staat van de bovenliggende verdiepingen. Hoe kon een dergelijk bouwblok op een toplocatie met prachtig uitzicht over het water zo verloederd zijn? Tegelijkertijd waren ze aangenaam verrast van het potentieel voor het creëren van kwaliteitsvolle woonruimte in de Langemunt-bouwblok.

Grootste uitdaging
De grootste uitdaging voor het creëren van een kwaliteitsvolle woonruimte blijkt de bereikbaarheid van de verdiepingen boven de winkels. In hun thesis onderzochten ze daarom enerzijds mogelijkheden om de verschillende delen van dit blok vlotter toegankelijk te maken (zogenaamde ontsluitingsmethoden) en ontwierpen ze anderzijds de woonruimtes zelf. Uit de grote diversiteit aan ontsluitingsmethoden werden er twee het meest geschikt bevonden. Een eerste is het voorzien van toegang via een binnengebied (centrale ontsluiting, zie figuur 1), de tweede het voorzien van een galerij achter de raampartijen van de doorlopende panden (perifere ontsluiting, zie figuren 2a-b). Een centrale ontsluiting verhoogt  de interactie tussen de bewoners van de panden via gedeelde ruimtes, terwijl een perifere ontsluiting de interactie met de winkelstraat in de verf zet. Voor het ontwerp van de twee ontsluitingsmogelijkheden en de woonruimtes werd onder andere rekening gehouden met lichtinval in de woonruimtes, privacy van de bewoners, de leefkwaliteit van de woonentiteiten en de moeilijkheidsgraad van de ingrepen. Een klein aantal gerichte ingrepen kunnen al leiden tot aanzienlijke ontwikkelingsmogelijkheden.
De uniciteit van de bouwblokken maakt dergelijke projecten volgens Ilja en Elias uitdagend en is een uitstekende kans voor architecten om tot vernieuwende oplossingen te komen. Daar tegenover staat dat dit geen kant en klare hap is waar ontwikkelaars voor in de rij staan, voegen ze hieraan toe.

Resum voordelen
Er zijn volgens hen nochtans een resem niet te miskennen voordelen verbonden aan het creëren van woningen boven winkels. Het feit dat ze door hun centrale ligging moeilijker met de auto te bereiken zijn kan daarbij eerder als een plus- dan als een minpunt worden aanzien door een grote groep potentiële eigenaars/huurders die een bewuste keuze maken voor een woning in het hart van de stad. Nadelen zoals lawaai, zijn volgens Ilja en Elias zaken die algemeen gelden bij wonen in een stad en niet perse aan de specifieke locatie van een winkelstraat (die ’s avonds stukken rustiger kan zijn dan reguliere woonstraten, een mogelijke aantrekkingspool voor een bepaald doelpubliek). Een bijkomend voordeel dat meespeelt door het ontwerp van deze woningen is sociale interactie: ze worden ontsloten via gemeenschappelijke toegangen, en in het geval van de perifere ontsluiting kunnen bewoners elkaar ontmoeten op de galerij op de eerste verdieping. Op sommige plaatsen is de galerij ook voldoende breed om een klein terrasje voor de woning in te kunnen inrichten.

Nieuwe ontwikkelingen en toekomst
Ilja en Elias raden aan om het de leegstandproblematiek op grote schaal aan te pakken, met aandacht voor het behoud van de bestaande infrastructuren. Een heft-in-eigen-handen-aanpak zonder overkoepelende visie zou volgens hen de situatie op korte termijn verbeteren, maar zou tot een versnipperd en kortstondig resultaat leiden en een grootschalige en duurzame oplossing in de weg staan. Ze stellen voor om ingrepen te stimuleren die tot meer leiden dan het louter ontsluiten van verder compleet –door winkelruimtes- geïsoleerde woonentiteiten. Men moet op zoek naar ingrepen die ook voor de winkels en de horeca een meerwaarde betekenen. Passage rond en door een bouwblok geeft de winkels extra raakvlak met het openbaar domein. Er ontstaan terrasjes weg van de drukte, eventueel bereikbaar voor het publiek. Woningen kunnen hun anders onbestaande tuin of terras delen met buren of het bredere publiek. Zelf zijn Ilja en Elias deze oplossing genegen. Zij willen een eindresultaat bekomen waarbij kwalitatieve, unieke woningen gecreëerd worden die op een collectieve en inventieve manier toegankelijk gemaakt worden van op de openbare weg.

Het eindwerk van Ilja en Elias werd zeer positief onthaald door de jury van de vakgroep architectuur. Het onderwerp vraagt echter om meer, voorlopig nog uitblijvende aandacht, voor het verder concretiseren van de uitgewerkte concepten, ook buiten de architecturale kringen. Ze stellen voor om bij stadsbouwmeester Peter Vanden Abeele aan te kloppen met inbreiding boven uitbreiding als agendapunt. Daar kunnen wij als GMF enkel achter staan! We raden aan om hun eindwerk zeker te bekijken: https://www.gentsmilieufront.be/wp-content/uploads/2018/12/RUG01-002153676_2014_0001_AC.pdf

Tekst: Aurora Geerts (in samenwerking met Ilja De Pelsmaeker en Elias Verdegem)
Illustraties: Ilja De Pelsmaeker en Elias Verdegem