Ecologisch bouwen is goed, natuurinclusief bouwen is beter!

In oude gebouwen, met veel gaten en kieren, holle muren en verlaten zolders, zijn er genoeg rustige plekken waar allerlei dieren kunnen wonen. Wanneer je ecologisch bouwt of renoveert, richt je je vooral op maatregelen die het energie- en waterverbruik omlaag brengen: isolatie, dubbel glas, eventueel zonnepanelen of een zonneboiler, enzovoort. Een ongewenste bijwerking daarvan is dat er vaak nest- en leefruimte voor dieren verloren gaat, bijvoorbeeld doordat je kieren gaat opvullen. Maar een nieuwbouw of renovatie kan ook een gelegenheid zijn om de biologische diversiteit in de stad te vergroten.

De stad als habitat
Veel dieren vinden in onze steden een geschikte biotoop om nesten te bouwen, jongen op te voeden, voedsel te vergaren, een winterslaap te houden, … In de eerste plaats denk je dan misschien aan minder geliefde gasten zoals ratten en stadsduiven. Maar ook andere dieren hebben in de stad hun tweede thuis gevonden. Ze zijn erheen gekomen omdat de stad, met haar overvloed aan steen en beton, lijkt op de stenige landschappen die ze als oorspronkelijk leefgebied kennen. De slechtvalk op de toren van Sint-Baafs waant zich op een hoge rotspiek, net als de duiven die hij smakelijk verorbert, en die afstammen van de rotsduif. Andere dieren zijn gevlucht van het platteland, waar intensieve landbouw een groen niemandsland creëert. Bijen verzamelen meer honing in een stadstuin dan in een bloemenloze maïsakker.

Ieder diertje zijn pleziertje
Niet al onze niet-menselijke huisgenoten hebben dezelfde voorkeuren. Wanneer je een woonplaats wil voorzien voor een bepaalde soort, moet je eerst weten wat ze verlangt. Sommige beestjes houden van water in de buurt, andere zitten graag op een uitkijkpost, en nog andere hebben een lange aanvliegroute nodig om hun nest in te vliegen, of juist niet. Het succes hangt dus niet enkel af van de aangeboden nestgelegenheid, maar ook van omgevingsfactoren zoals de oriëntatie, de aanwezigheid van voedsel en andere leefruimte, enzovoort.

Het komt er dus op aan te achterhalen welke dieren het best matchen met jouw huis. Gelukkig bestaan daar handige hulpmiddelen voor. De website checklistgroenbouwen.nl van Vogelbescherming Nederland is er zo één, een soort van Tinder voor vogels en huizen zeg maar. Zelfs met een zeer beperkte kennis van ecologie, kan je hier op basis van de kenmerken van het gebouw een lijst van vogelsoorten krijgen die zich er thuis kunnen voelen.

Maar het zijn natuurlijk niet enkel vogels die bij ons inwonen. Ook vleermuizen maken graag gebruik van zolders en holten in gebouwen. Deze gevleugelde muggenvangers hebben drie verschillende verblijven: hun winterslaap houden ze in rustige, donkere ruimtes met een stabiele temperatuur zoals grotten en forten. Verder hebben ze kraamkolonies, waar de vrouwtjes hun jongen ter wereld brengen. Tot slot slapen ze ’s zomers overdag in allerlei holtes en spleten. Het is vooral voor deze twee laatste verblijfplaatsen dat je tijdens de renovatie iets kan doen. Een kleine kier laten waarlangs de dieren holtes in je huis kunnen bereiken is soms al genoeg. En er zijn ook speciale nestkasten op de markt.

Zo heeft elk diertje zijn pleziertje. Hoewel veel stadsbewoners zich optimaal voelen in stenige landschappen, zijn ze toch allemaal afhankelijk van planten, de basis van de voedselketen. Als er dus plaats is voor een groendak of groene gevel, kan je heel veel van hen daarmee plezieren.

Aannemelijke maatregelen
Maatregelen om de biodiversiteit te vergroten hoeven niet per se kostelijk en moeilijk te zijn. Zeker wanneer je ze op tijd inplant, in de ontwerpfase dus, is de meerkost verwaarloosbaar. Ook bouwtechnisch kan het simpel. Er zijn heel wat kant-en-klare oplossingen verkrijgbaar in de handel, die eenvoudig te integreren zijn mits een klein beetje extra aandacht van de aannemer. Zo zijn er van zowat elke soort dakpan varianten te koop met nestgelegenheid voor mussen, en bestaan er gierzwaluwneststenen die feilloos in een muur ingemetseld kunnen worden.

Enkele webwinkels leveren een heleboel bruikbare materialen: Waveka, Vivara en de winkel van Vogelbescherming Vlaanderen. Dat veel van hun producten in Nederland ontwikkeld zijn, is geen toeval; onze noorderburen staan al een heel eind verder op het vlak van natuurinclusief bouwen. Ze leveren echter zonder probleem in België. Let wel op wanneer je bepaalde producten wil gebruiken. De Nederlandse bouwstandaarden wijken op sommige vlakken af van de Belgische. Zo is de spouw daar doorgaans dieper dan bij ons. Om koudebruggen te vermijden zijn dus soms creatieve oplossingen nodig.

Daarnaast moet je ook beseffen dat maatregelen niet altijd (meteen) effectief zijn. Sommige dieren, zoals zwaluwen, zijn zeer honkvast. Het kan dus een hele tijd duren eer ze een nieuwe nestgelegenheid ontdekt hebben en in gebruik nemen. Om ontgoocheling te vermijden, is het een goed idee om hier rekening mee te houden wanneer je bijvoorbeeld nestkasten installeert. En… de natuur blijft de natuur: onvoorspelbaar. Ik had ooit een zwerm boomhommels te gast in een nestkast die voor pimpelmezen bedoeld was.

Ten slotte heeft ook de aard van de renovatie invloed op wat er mogelijk is. Veel nestkasten bestaan zowel in een inbouwbare vorm als in retrofit-formaat. Het eerste is dikwijls esthetisch aantrekkelijker, maar als er geen nieuwe buitenmuur gezet hoeft te worden, houdt het weinig steek om hiervoor te kiezen.

Een huis voor iedereen
Meer natuur om ons heen maakt mensen gelukkiger en gezonder. Het loont dus de moeite om ook de niet-menselijke bewoners van onze stad een plekje geven. Natuurinclusief bouwen is niet moeilijk; het vergt enkel een kleine switch in ons denken. Een kleine moeite voor ons, een wereld van verschil voor plant en dier.

Literatuur en links

·      Dirkmaat J.: Natuur in de straat
·      Vink J., Vollaard P. & de Zwarte N.: Stadsnatuur maken / Making Urban Nature
·      Natuurpunt: Biodiversiteit in jouw gemeente: een leergemeenschap voor soortbescherming. Technische fiches.
·      www.checklistgroenbouwen.nl: handige invulsite om te kijken voor welke vogelsoort je maatregelen kan nemen op de betreffende plek
·      www.waveka.nl: webwinkel voor (inbouw)nestkasten, bijenhotels, etc.
·      www.vivarapro.com: webwinkel voor (inbouw)nestkasten, bijenhotels, etc.
·      www.winkel.vogelbescherming.be: webwinkel voor (inbouw)nestkasten, bijenhotels, etc.
·      www.groenblauwenetwerken.com: zeer uitgebreide website met allerlei maatregelen om o.a. stedelijke biodiversiteit te verhogen

Dit artikel werd gepubliceerd in ons tijdschrift Frontaal. Deze komt 4 maal per jaar uit voor al onze leden! Wil jij Frontaal ook ontvangen? Voor €5 per jaar ben je lid. Lid worden kan eenvoudig hier.