Ode aan de voetganger: te lui om de fiets te nemen

Fietsers krijgen in Gent steeds meer plaats. Maar wat met de voetganger, wordt die niet vergeten of verdient die niet wat meer lof? Ik vroeg het mij af tijdens een wandeling op een avond door Gent. Voor Frontaal zocht ik een antwoord op mijn bedenking. De conclusie? Spitsvondige neologismen kunnen zeker bijdragen aan meer wandelvriendelijke steden, maar de realiteit is vaak weerbarstig.

Ik ga graag te voet. ’s Morgens naar het werk of in het weekend naar de bloemenmarkt op de Kouter of elders. Omdat ik er tijd voor heb. Omdat ik van traagheid hou en van wat eenvoudigweg rondkijken. Omdat ik te lui ben om de fiets te nemen. Omdat het gewoon goed voelt, bijna als een daad van verzet tegen de stilzwijgende regel dat je voor elke afstand van meer dan pakweg enkele honderden meters minstens de fiets moet nemen. Ik wandel nog net niet met mijn handen op de rug. Het doet wat met een mens, te voet gaan.

Van wie is de straat?
Vroeger was het eenvoudig als je de straat wilde oversteken: je stak gewoon over. Als je al niet gewoon in het midden van de straat liep, want het rijk van de voetganger liep van gevel tot gevel. In de begindagen van de auto was het aan de automobilisten om voetgangers te ontwijken. Maar vrij snel werden de rollen omgekeerd. De automobilist kreeg ruim baan, de voetganger werd samen met de fietsers, de spelende kinderen en een resem andere gebruikers verbannen naar de marge.
De straat mocht je enkel nog oversteken als er toevallig een lege plek voorbijkwam en de ruimte voor voetgangers werd een restpost. De stoep staat vol met obstakels – lantaarnpalen, vuilbakken, fietsen en tegenwoordig ook laadpalen. Op de rijbaan zie je al die dingen nooit, of heeft er iemand al eens een lantaarnpaal midden op de weg zien staan?

Iedereen voetganger!
Wij voetgangers zijn nochtans met veel, want we zijn allemaal voetganger! Volgens het meest recente verplaatsingsonderzoek van de Stad Gent gebeurt ruim vijftien procent van alle verplaatsingen in Gent te voet. Maar de voetganger is bescheiden. We zitten niet in een cocon van 1000 kilo staal of hebben geen luidrinkelende bel. Obstakel op het voetpad? Iedereen lijkt er van uit te gaan dat het toch niet zo moeilijk kan zijn daar gewoon omheen te wandelen, desnoods even op de rijbaan. Eén op vijf Gentenaars voelt zich nochtans niet veilig als voetganger in de stad en een derde van de Gentse voetpadgangers geeft aan hinder te ondervinden van al die obstakels en van schots en scheve stoeptegels. Het laatste decennium kwam er gelukkig meer aandacht voor de voetgangers. In steden overal ter wereld wordt wandelvriendelijkheid de norm. De voetganger is de maat voor het gebruik en de aanleg van de publieke ruimte.

Een kwestie van minuten
Ook Gent maakte in 2022 werk van een voetgangersplan. Het Gentse plan omvat een concreet actieplan met 15 acties op korte en langere termijn. Niet alle acties zijn ingewikkeld. Of wat dacht je van actie 7: de stad wil centrumbewoners bewust maken van het gemak van stappen. De Rapper Te Voet kaart – met de kleurrijke layout van een metroplan – toont dat je bijvoorbeeld maar 29 minuten stapt van de Dampoort naar de Zuid. Volgens Google Maps doe je er overigens slechts 25 minuten over. De meest kwieke Gentenaars hebben waarschijnlijk nog enkele minuten minder nodig voor het traject van ruim 1500 meter, maar het is een goede zaak dat die niet als norm genomen worden op de Rapper Te Voet-kaart.

Neologismen
Leefstraten, vijftienminutenstad, ontstrating, flaneerkwaliteit, nabijheidseconomie of doorwaadbaarheid: de hernieuwde aandacht voor voetgangers en bij uitbreiding voor een stad op mensenmaat in plaats van op automaat brengt ook nieuwe woorden en concepten met zich mee. Toch blijkt in de praktijk vaak hoe diepgeworteld het autodenken zich in onze geesten en straten genesteld heeft. Bijkomende weginfrastructuur met ruimte voor fietsers en voetgangers als pasmunt wordt nog veel te vaak als zaligmakende oplossing gezien om vooral doorstroming van autoverkeer te faciliteren. Een tunnel onder de Heuvelpoort, iemand?

Van quick wins naar echte transformatie
Metroplannetjes en een betere afstelling van verkeerslichten zijn belangrijke stappen richting wandelvriendelijke stad, maar niet voldoende. Misschien wel de belangrijkste sleutel ligt bij het omgekeerd ontwerpen van de straat, dat is van buiten (de stoep dus) naar binnen ontwerpen en niet andersom, zoals lange tijd gebruikelijk was. Auto’s krijgen voortaan de restruimte: de trendbreuk kan niet groter zijn. Een stad ontwerpen voor auto’s gaat over auto’s, verkeersborden en reglementen. Een stad ontwerpen voor voetgangers gaat over al de rest: gezondheid, sociale cohesie en inclusiviteit, rechtvaardigheid, klimaatbestendigheid en vergroening. Als dat geen ode aan de voetganger is!

Dit artikel werd geschreven door Toby Lauwerier voor Frontaal (editie herfst 2024), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s beeldbank Gent