2021, het jaar van de fiets?

Een versnelling hoger dankzij corona

Ondanks de desastreuze gevolgen ervan zorgde de coronapandemie ook voor een doorbraak in de shift naar duurzame mobiliteit. Met de populariteit van de fiets schakelen ook de beleidsplannen een versnelling hoger. Wordt 2021 dan eindelijk het jaar van de fiets?

De demarrage van de fietsers

Met de eerste lockdown werden thuiswerk en onderwijs vanop afstand plots de norm. Het vrijetijdsverkeer viel grotendeels weg en veel Belgen zaten noodgedwongen thuis door tijdelijke werkloosheid. “Blijf in uw kot!” luidde het advies, en plots daalde het autoverkeer drastisch. Het werd meteen ook een risico om nog het openbaar vervoer te nemen. En bovenop alles sloten sporthallen en fitnessclubs ook nog eens de deuren. We snakten er al snel naar om nog eens buiten te komen, want laat ons eerlijk zijn: we zijn niet gemaakt om binnen te zitten. Bij de eerste lentezon zagen we onze kans en gingen we dan ook massaal wandelen en fietsen. En met minder auto’s op de baan was dat meteen een pak aangenamer. Het was veiliger geworden voor fietsers: in het eerste semester van 2020 waren er 5,5% minder geregistreerde ongevallen met letsel en 39,3% minder doden voor fietsers dan dezelfde periode in 2019. En ook de luchtkwaliteit was erop vooruitgegaan: de stikstofconcentraties in Brussel waren met 40 procent gedaald, vergelijkbare cijfers met die van andere Europese steden zoals Barcelona, Madrid en Lissabon.

Fietsverkoop op rolletjes

Wie recent een fiets heeft gekocht kan er waarschijnlijk over meespreken: de fietsenwinkels draaien op volle toeren, met langere wachttijden als gevolg. De Belgische keten Fiets! zag de verkoop van fietsen exploderen na de lockdown en verkocht vijf keer meer dan voorzien in hun ambitieuze budgettering. De Belgische fietsenproducent Ludo bevestigt dat de vraag zelfs hoger ligt dan wat ze kunnen produceren. Vooral de segmenten van goedkope fietsen enerzijds en duurdere e-bikes en koersfietsen anderzijds zitten stevig in de lift. Je hebt namelijk heel wat goed verdienende mensen die deze zomer hun reizen hebben uitgesteld en bijgevolg meer spaarcenten over hielden voor andere inkopen.

Spitsuur op de fietssnelwegen

Tijdens de lockdown werden er bijna dubbel zoveel fietsers geteld op de fietssnelwegen F4 (Gent-Antwerpen) en F7 (Gent-Kortrijk). Op zondag 26 april 2020 werd er zelfs een nooit geziene kaap bereikt: meer dan 3.500 fietsers passeerden die dag ter hoogte van de parkbosbruggen in Gent. Tijdens de grootste piek in de late namiddag werden er meer dan 500 fietsers per uur geteld.

En dat terwijl het woon-werkverkeer op een laagtepunt stond. Op weekdagen waren de typische ochtend- en avondpieken dan ook minder duidelijk aanwezig in de cijfers. Er was wel een duidelijke piek in de late namiddag tussen 15 en 16 uur. De cijfers tonen ook aan dat er tijdens de lockdownperiode per dag gemiddeld meer gefietst is in het weekend dan op weekdagen. Het gaat dus vooral om een enorme stijging in recreatief fietsverkeer.

Met goede benen op de trein

Begin juni besliste de zogenaamde superkern – de regeringstop en de partijen die de volmachten steunden – om elke inwoner van België een gratis tienrittenkaart te bezorgen. Daar bovenop zou ook het supplement tijdelijk worden geschrapt om je fiets mee te nemen op de trein van 1 juli tot 31 december 2020. Die laatste regel bleek al snel erg populair en de NMBS zag het aantal fietsen op de trein met 80% stijgen tegenover dezelfde periode het jaar voordien.

Het gat van het mobiliteitsbeleid dichtrijden

Om in de stijgende fietsdrukte ook nog eens rekening te kunnen houden met social distancing heeft Stad Gent drie assen langs het water aangepast om fietsers en voetgangers meer plaats te geven:

• De Ferdinand Lousbergskaai werd eenrichtingsverkeer voor auto’s van de stadsring tot aan de Forelstraat.

• De Groendreef – Gerard Willemotlaan werd een fietsstraat van de Jan Van Hembysebolwerk tot de Trekweg. Het bestaande fietspad werd bijgevolg voorbehouden voor voetgangers.

• De as Henleykaai – Neermeerskaai langs het water werd ook een fietsstraat. Ook hier werd het bestaande fietspad benut voor voetgangers.

In totaal gaat het om 4,3 km aangepaste ruimte. Tijdelijk, wel te verstaan. Ambitieus? Niet bepaald, in Antwerpen werd er bijvoorbeeld 19 km aangepast en in Brussel 95,5 km. In andere landen vind je nog ambitieuzere voorbeelden bij wereldsteden als Rome (150 km) en Parijs (650 km). Over heel Europa zou het om 2.323 km aan pop-up fietspaden gaan, waarvan intussen bijna de helft geïmplementeerd is. Het gaat dan onder meer ook om rijvakken en straten die worden voorbehouden voor fietsers. In Amsterdam werd zelfs even de discussie opnieuw gestart om een rijvak van de IJ-tunnel voor te behouden voor fietsers, zoals dat al enkele keren tijdelijk werd gedaan door stakingen bij de veerboten.

Uit Duits onderzoek blijkt dat de tijdelijke coronafietspaden in Europese steden samen goed zijn voor een besparing van maar liefst 3 miljard euro per jaar voor het gezondheidssysteem.

In Gent werd er eerst ook nog gesproken over verdere maatregelen en de invoer van bijkomende woonerven zodat voetgangers en fietsers de volledige breedte van de openbare weg mogen gebruiken. Op een woonerf mogen auto’s maximaal 20 km/u rijden. Sinds de aankondiging van de extra maatregelen werd er voorlopig niet meer op teruggekomen.

Hoe meer, hoe veiliger

Uit internationale vergelijkingen blijkt dat hoe meer er in een regio gefietst wordt, hoe lager het risico per fietskilometer wordt. Als mogelijke verklaring voor dit ‘safety by numbers effect’ wordt er vaak verondersteld dat verkeersgebruikers veiliger omspringen met fietsers puur omdat ze er gewend aan raken. Daarnaast zou je natuurlijk ook kunnen veronderstellen dat er bij een groter gebruik ook meer wordt geïnvesteerd in betere infrastructuur. Maar mogelijk kan de oorzaak-gevolg-relatie ook worden omgedraaid, want misschien fietsen mensen ook vaker als het risico lager is? Het lijkt alsof de factoren elkaar wel in de hand kunnen werken. De relatie tussen beide loopt dan ook niet lineair: het effect is veel groter op de kleine wijzigingen. Opvallend is wel dat het risico per kilometer in België opmerkelijk hoog is ondanks dat er veel gefietst wordt. In landen als Duitsland en Zweden wordt er ongeveer even veel gefietst maar ligt het risico een pak lager.

Het uithoudingsvermogen van de beleidsmakers

Tijdelijke maatregelen zijn goed, maar structurele maatregelen zijn natuurlijk beter. Tijd voor een weldoordacht, geïntegreerd fiets- en voetgangersbeleid! Gerichte investeringen zouden het STOP-principe moeten volgen: stappen, trappen, openbaar (collectief, gedeeld) vervoer en vervolgens pas privévervoer (individueel gemotoriseerd vervoer).

Deze cri­sis biedt kansen voor duurzame gedragsveran­der­ing. Beste beleidsmakers, het is nu aan jullie om het gat van ons mobiliteitsbeleid dicht te rijden. START!

Uitgebreide bronnenlijst

https://www.vias.be/storage/main/barometer-final-nl.html
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/03/26/corona-en-luchtkwaliteit/
https://www.eea.europa.eu/highlights/air-pollution-goes-down-as/
https://www.eoswetenschap.eu/gezondheid/een-voordeel-van-de-lockdown-betere-luchtkwaliteit
https://www.tijd.be/ondernemen/sport/de-race-naar-de-fiets/10239428.html
https://www.waaslandkrant.be/nieuws/26171-meer-fietsers-op-oost-vlaamse-fietssnelwegen-sinds-lockdown
https://pers.oost-vlaanderen.be/fietsers-op-oost-vlaamse-fietssnelwegen-sterk-toegenomen-tijdens-lockdown#
https://www.forbes.com/sites/carltonreid/2020/08/18/pop-up-coronavirus-cycleways-deliver-3-billion-in-annual-health-benefits-across-europe/#11064fc56ad7
https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200715_96060776
https://stad.gent/nl/mobiliteit-openbare-werken/nieuws-evenementen/meer-ruimte-voor-fietsers-en-voetgangers-langs-waterkant
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/04/15/gent-wil-fiets-en-voetpaden-uitbreiden-om-veiligheid-te-garande/
https://ecf.com/dashboard
https://www.forbes.com/sites/carltonreid/2020/04/22/paris-to-create-650-kilometers-of-pop-up-corona-cycleways-for-post-lockdown-travel/#6083aae054d4
https://www.verkeersnet.nl/corona/32816/open-ijtunnel-voor-fietsers-om-druk-op-ponten-te-verminderen/
https://www.gentsmilieufront.be/wp-content/uploads/2020/11/BIVV_Themadossier_2_Fietsers.pdf
https://www.gentsmilieufront.be/wp-content/uploads/2020/11/Aanbevelingen-van-het-Maatschappelijk-RelancecomitC3A9-MRC-aan-de-Vlaamse-Regering-13-juli-2020.pdf
https://www.bondbeterleefmilieu.be/artikel/trekken-we-na-corona-een-sprintje-ons-fiets-en-voetgangersbeleid
https://www.belgiantrain.be/nl/tickets-and-railcards/bike-ticket
https://www.mobiel21.be/blog/hoe-corona-onze-mobiliteit-reset
https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200423_04932430
https://www.greenpeace.org/belgium/nl/story/10342/steeds-meer-steden-creeren-ruimte-voor-fietsers-en-voetgangers/
https://www.standaard.be/cnt/dmf20200415_04923453
https://www.waaslandkrant.be/nieuws/26171-meer-fietsers-op-oost-vlaamse-fietssnelwegen-sinds-lockdown