De toekomst van Zwijnaarde: eenrichtingsstraten en veel ruimte voor ontmoeting en straatgroen

Gents MilieuFront (GMF) ging de afgelopen maanden samen met het Overlegplatform Zwijnaarde op zoek naar een nieuwe kijk op de wijkverkeersplannen. De publieke ruimte is ook in de deelgemeenten meer dan alleen mobiliteit. Samen met de bewoners onderzocht GMF hoe de Zwijnaardse straten er in de toekomst uit zouden kunnen zien. In het bijzonder werd er gezocht naar oplossingen voor deze drie punten:

• Stop het sluipverkeer door de woonstraten

• Maak ruimte voor de fietser en de voetganger

• Begin liever vandaag dan morgen

Een veelgehoorde kritiek op het mobiliteits- en circulatieplan van het vorige stadsbestuur was dat de meeste maatregelen beperkt waren tot het gebied binnen de R40. In het bestuursakkoord van de huidige ploeg stond de intentie om ook in de deelgemeenten te werken rond verkeer en leefbaarheid. In juni 2019 kondigde de stad aan om van start te gaan met verkeersplannen in verschillende vooraf gekozen wijken.

GMF wil mee nadenken en actief participeren in dat proces. Verkeersplannen moeten een ommekeer teweegbrengen in het mobiliteitsdenken. Daarnaast kunnen we dit momentum aangrijpen om de publieke ruimte fundamenteel te herdenken. GMF werkte hiervoor samen met een stedenbouwkundig ontwerper. Samen met het Overlegplatform Zwijnaarde gingen zij op zoek naar de straten en wijk van de toekomst. Dit resulteerde in een rapport vol ideeën.

Publieke ruimte: meer dan mobiliteit

De stad Gent en Zwijnaarde kennen heel wat uitdagingen in de publieke ruimte die veel verder gaan dan mobiliteit. GMF ijvert al jaren voor concrete maatregelen in functie van het verminderen van hittestress, vergroening van de straten, meer ruimte voor voetgangers en ontmoeting, onthardingsmaatregelen, etcetera. Voor GMF moeten de wijkverkeersplannen over veel meer gaan dan alleen mobiliteit. Voorgenoemde uitdagingen vereisen dat er ruimte wordt vrijgemaakt, ruimte die vandaag veelal wordt ingenomen door verharding en de auto.

Wanneer die uitdagingen samen worden aangepakt, ontvouwen zich plots grote opportuniteiten. Er moet plaats komen voor straatbomen en ontmoetingsplekken. Andere mogelijke ingrepen zijn fietsstraten, asverschuivingen, snelheidsremmers die ook water kunnen infiltreren, … Om dit versneld te kunnen uitvoeren moet de stad werken aan een systeem waarbij ook buiten de ‘integrale heraanleg van straten’ ingrepen in openbaar domein mogelijk zijn. De stad kan straten stapsgewijs aanpakken met telkens het eindbeeld in het achterhoofd. 

Verkeersdrukte: Zwijnaarde kind van de rekening

De leefkwaliteit in Zwijnaarde staat onder druk door verschillende mobiliteitsfuncties. Onder andere de R4, de E40 en de E17 komen er samen. Dit zorgt uiteraard voor luchtvervuiling en geluidsoverlast. Ook de grote bedrijventerreinen trekken veel woon-werkverkeer aan. Dit verkeer zoekt (op de drukste momenten) een weg door de woonwijken van Zwijnaarde, o.a.om de files aan de ovonde op de N60 (tussen het Technologiepark en het Don Bosco college) te ontwijken. Hoewel de bedrijventerreinen langs de hoofdwegen zijn gelegen, takken zij er niet op aan. De plannen voor een rechtstreekse ontsluiting via de R4 zijn al decennia oud, maar geraken niet gerealiseerd. Intussen rijdt het zeer zware vrachtverkeer nog steeds door de omliggende woonwijken.

Daarnaast stellen we vast dat het autogebruik in Zwijnaarde zelf vrij hoog ligt. Daar zijn verschillende verklaringen voor: de nabijheid van autostrades, inrichting van de straten, grote percelen met meer dan één auto op de oprit, een gemiddeld oudere bevolking die deels uit gewoonte, deels uit noodzaak, verknocht is aan de auto. Maar er zijn ook heel wat mogelijkheden om meer in te zetten op andere mobiliteitsmodi. De eindhalte van tram 2 ligt in de dorpskern van Zwijnaarde en twee fietssnelwegen (Parkbos en Scheldevallei) lopen door Zwijnaarde.

Zwijnaarde: een dorp of een wijk van Gent?

Er heerst een zeer specifieke dynamiek in Zwijnaarde. Enerzijds is Zwijnaarde zonder twijfel een deelwijk van Gent. Op een steenworp van de Ghelamco-arena, vlakbij het UZ, met een belangrijke campus van de UGent en de eindhalte van tram 2. Anderzijds zien we een relatief oude bevolking in Zwijnaarde. Een groep van bewoners die met veel nostalgie terugkijkt op Zwijnaarde als een landelijk dorp in een groene omgeving.  Ook nieuwe bewoners hebben zich de voorbije decennia in Zwijnaarde gevestigd omwille van het nog weidse karakter aan de rand van de stad. 

Beide dynamieken moeten we (ook in deze oefening) proberen te versterken. Het dorpse karakter van Zwijnaarde waar mensen elkaar kennen en voor elkaar zorgen, is iets om te omarmen. Maar ook met de Gentse stedelijke dynamiek waar het optimistisch progressieve voorop staat, houden we rekening.

Deze evenwichtsoefening merk je ook in het traject met het Overlegplatform Zwijnaarde. De deelnemers zijn divers, van 22 tot 82 jaar. Door die breedheid was er niet altijd een consensus over de nodige aanpak. Dit is ook niet noodzakelijk. Het traject hielp om met elkaar in gesprek te gaan en naar elkaar te luisteren. Over de uitdagingen heerst er wel eensgezindheid.

Eenrichtingsstraat als middel tegen dominantie auto

De dominantie van de auto is heel duidelijk en laat zich ook in de ruimte voelen. Fietsers en voetgangers voelen zich in Zwijnaarde onveilig en ongehoord. Met de wijkverkeersplannen willen we deze ruimte opeisen. De straten in Zwijnaarde zijn zeer breed. Toch stellen we voor om van de meeste straten eenrichtingsstraten te maken. Hierdoor komt er echt ruimte vrij voor (o.a.) de fietser en de voetganger.

We waken ervoor dat de gekozen rijrichtingen geen nodeloze omwegen betekenen voor bewoners, en dat scholen en zorgfuncties bereikbaar blijven en geen extra verkeer te slikken krijgen. Zo stellen we voor om de park&ride in te zetten voor al het autoverkeer voor de scholen en zorgcluster. Op die manier kunnen we de Hutsepotstraat maximaal voorzien als trage straat waar de fiets centraal staat. Uiteraard kunnen we niet één recept in alle straten op dezelfde manier implementeren. We schuiven vier typestraten naar voor waar de fiets en voetganger zijn plek krijgt. 

Typestraten

• Gemengde fietsstraat
  Op het moment dat we van (alle) straten eenrichtingsstraten maken en een aangepast snelheidsregime installeren, verandert de positie van de fiets ook grondig. Vandaag wordt de fiets in deze straten naar de zijkant verdrongen. Om de gemengde straten duidelijk leesbaar te maken, moeten de straten (visueel) worden versmald. Die straten krijgen het statuut van fietsstraat.

• Gemengde bosstraat
  Vele straten in Zwijnaarde hebben al een groen karakter. We willen deze straten verder laten evolueren naar echte bosstraten. Het concept ‘wonen in het bos’ komt hier dan volledig tot zijn recht. De brede straten versmallen we en vergroenen we om het zachte karakter van deze wijken verder te versterken.

• Dorpskern
  De omgeving van de zorgcluster vormt het kloppende hart van Zwijnaarde. De straten hierrond dienen te evolueren naar straten waar het aangenaam is om te verblijven en niet enkel aangenaam om ons in te verplaatsen. De straten vormen uitlopers van het groene binnengebied. 

• Vrijliggend fietspad
  De straten die aan het Parkbos grenzen, krijgen een vrijliggend fietspad. De fietspaden worden zowel ingezet voor bewoners als voor bezoekers van het parkbos.

‘Frustratie-inventarisatie’ en kansenkaart

De voorgestelde ingrepen vielen niet zomaar uit de lucht. Er werd gestart met een bredere discussie over de wijk waar in eerste instantie niet over mobiliteit werd gepraat. Die input heeft geleid tot twee kaarten: de frustratie-inventarisatie en de kansenkaart. 

Met die nieuw verworven inzichten en gegevens willen we het gesprek met de buurt en de stad aangaan. We pretenderen niet  dat we voor alle uitdagingen al de juiste oplossingen hebben gevonden. Wel hopen we hiermee aan te tonen te hebben aangetoond dat veel mensen klaar zijn om onze straten te gaan herdenken, om ze in de toekomst op vele manieren te kunnen gebruiken.

Zwijnaarde popelt

Een ander punt waarover er een duidelijke consensus leeft in Zwijnaarde, is dat er snel iets moet gebeuren. We weten dat de wijkverkeersplannen deze legislatuur in voege treden. Het heraanleggen van de publieke ruimte zal nog een heel stuk langer duren. En ook dit zal stapsgewijs gebeuren. Maar in Zwijnaarde wacht men allang op oplossingen. Snelle veranderingen zijn gewenst. Hierdoor hebben we doorheen het traject ook extra aandacht besteed aan tijdelijke invullingen: ingrepen die snel kunnen worden ingevoerd en die eenzelfde doelstelling hebben.

Lieven Symons visualiseerde mooi enkele toekomstideeën.

De volledige studie kan je hier bekijken. Vermits er geen consensus was tijdens de vergaderingen, verbindt deze studie geenszins het Overlegplatform Zwijnaarde of de leden van de kerngroep.

Beelden: © Lieven Symons