Beesphere, een kruisbestuiving tussen kunst en ecologie

De Beepod past in het project Beesphere, dat via kunst wil werken aan de bijencrisis, en is een tijdelijke, ecologische en sociale sculptuur voor bijen en biodiversiteit in de stad. Deze koepel is voorzien van een koele, groene jas met daarop bijvriendelijke plantjes. Hij staat 3 jaar midden in de Ecowijk te Gentbrugge, en is op afspraak te bezoeken. Kan kunst meer doen dan mooie beelden aanbieden rond de ecologische problematiek? Samen met Tim Joye, de initiatiefnemer van Beepshere, gingen we op onderzoek.

Hoop in het Antropoceen
Tim Joye volgde een opleiding animatiefilm aan het St-Lucasinstituut in Brussel. Bij toeval belandde hij daarna bij de Vlaamse overheid op het departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Als ontwerper van campagnes en tentoonstellingen kreeg zijn creatief werk als vanzelf een ecologische insteek. Bij het aantreden van Joke Schauvliege als minister van Leefmilieu, Natuur én Cultuur in 2009, probeerde Tim deze 2 beleidsdomeinen in zijn werk te integreren in publicaties, lezingen en workshops. Vanaf 2014 begon hij zelf als onafhankelijk curator de raakvlakken tussen deze 2 domeinen kunstzinnig af te tasten. Zo organiseerde hij in 2016 op het domein Raversyde de tentoonstelling ‘Manmade’, die vertrekt vanuit de vraag welke erfenissen toekomstige archeologen uit onze tijd – het ‘Antropoceen’ – zullen vinden. Dat kan ons wel moedeloos maken. Het ziet er namelijk niet goed uit voor de mensensoort. Daarom wou Tim samen met de kunstenaar-imker Cosco een positief verhaal brengen: Beesphere. Cosco maakte voor Manmade met gevulde zandzakjes, die refereren naar het oorlogsverleden en de stijgende zeespiegel een ‘house of bees’. Zaden die mee reisden in de zandzakken, schoten op door de zakken heen. Dit aangename neveneffect vormde het uitgangspunt voor de Beepod.

Beepod: De ecologie van een kunstproject
De Beepod onderzoekt wat er met een kunstwerk gebeurt buiten de comfortzone van galerijen en musea. Dit onconventioneel, maar sympathiek project kreeg vorm door vele helpende handen, creatievelingen en sponsors. Zo ontstond een spontane ecologie bestaande uit twee imkers, buurtbewoners, bedrijven, vzw Yaku, PCS Destelbergen en Refu-interim. Verder filmde Ducktape Productions het project voor de documentaire ‘Not Your Bee’.
Initiatiefnemer Tim beklemtoont het belang van deze menselijke ecologie en de noodzaak om die ook in beeld brengen: de mannen van refu-interim ploegden de grond om, de buurman maakte een deurtje voor de Beepod, de buurt hield de groeiende plantjes in de gaten en de lokale imkers leverden het vakmanschap rond de bijtjes aan. Dit pionierswerk verliep al bij al vlot, want er was geen probleem of iemand kende wel een oplossing . Iets wat in de bijenwereld ‘zwermintelligentie’ heet.
Het was belangrijk om de bewoners er zo snel mogelijk bij te betrekken. Door infosessies en een documentaire groeide het besef dat deze ‘lastige beestjes’ ook voor mensen van belang zijn. De nieuwsgierigheid groeide en niemand keerde zich uit angst voor de bijen tegen het project. Nu ondersteunt en draagt de wijk het project mee en de mensen komen spontaan een babbeltje slaan. Het is een verdienste van dit project om aan te tonen dat kunst kan helpen om een draagvlak te creëren voor een biodiversiteitsbeleid dat rekening houdt met de noden en behoeften van deze levensnoodzakelijke, niet-menselijke wijkbewoners.

Schuivende schoonheid

Door de genomen keuzes verschuift de klemtoon van het kunstwerk als object naar het kunstwerk als proces. De kunstenaar is geen maker meer van exclusieve objecten, maar een katalysator voor inclusieve veranderingsprocessen. Deze veranderingen in de lokale sociale ecologie vragen om een holistische aanpak waarbij de kunstenaar niet meer alle touwtjes in de hand heeft waardoor een dergelijk kunstproject ook iets onbeheersbaar en wild krijgt. Er komt een andere schoonheid tevoorschijn wanneer er iets gebeurt met de betrokkenen. Dat kan gedragsaanpassing zijn, aangepast pesticidengebruik, het bewust inzetten van bijenvriendelijke planten in de eigen tuin of op een andere manier eigenaarsschap opnemen voor de Beepod-wijkbijen. De ecologie van mensen zou zoals de ecologie van planten en dieren moeten zijn. Eéntje vol opportuniteiten: het bedrijf dat voor het eerst een dome bouwde, kreeg na een online filmpje de vraag om hetzelfde elders te doen; één van de imkers die met jongeren werkt gaat samen met Pol cosmo een boek maken, kunstenaar William Phlips ontwikkelde een meditatiecocon in de Beepod voor de buurtbewoners. Het is een feest deze multidisciplinaire co-creatie met wederzijdse bevruchting in beweging te zien.

De toekomst is creatief
Op 1 september was er een zwermfeest om de Beepod te openen, maar de blik is ook gericht op de toekomst. Beepod heeft een nomadisch karakter en kan en wil in andere vormen op andere locaties in Gent landen. Vanuit de nood om dingen te veranderen wil Tim zich blijven focussen op collectieve projecten waarbij elke deelnemer de kunstenaar in zichzelf kan ontdekken. Iedereen heeft creatief kapitaal om op eigen wijze mee te dansen met veranderingen. Zo wordt de Beepod een inclusieve ‘tool’ voor speculatief onderzoek waar al doende geëxperimenteerd wordt met wilde, poëtische en vrije denkpatronen. Kunstenaars moeten gebruik maken van hun mandaat om risico’s te nemen. Wat wetenschappers binnen hun eigen domein niet altijd kunnen of durven, kunnen ze makkelijker in samenwerking met een kunstenaar. Als we erin slagen het potentieel van al het aanwezige creatief kapitaal in de stad een plek en een kans te geven, dan wacht Gent een mooie creatieve en duurzame toekomst.

Meer info:
www.timjoye.info/beesphere/
facebook.com/beesphere/

Dit artikel werd geschreven door Nico Cuypers voor ons tijdschrift Frontaal – Herfst 2019
Wil je ook graag ons tijdschrift ontvangen? Maak je dan nu lid voor €5/jaar!