Hé, kan dat niet wat stiller? Op zoek naar verstilling in de stad

Een drukke winkelstraat, wegenwerken, dronken feestvierders, een krijsende baby bij de buren … Wie voor het stadsleven kiest, neemt de dagelijkse drukte en de vele geluiden erbij. ‘Ach, kan geen kwaad’, zou je denken. Maar omgevingslawaai blijkt een stille killer. Stiltegebieden in en rond de stad kunnen deels soelaas bieden. Maar wat zijn dat? En belangrijker, waar vind je ze?

Wat doe je als je je even wil onttrekken van de stad en haar drukte? Misschien heb je een plekje in huis waar je tot rust komt, maar ook buitenshuis is rustbeleving een belangrijk gegeven, zeker op dichtbevolkte omgevingen. Een plein, park, binnenplaats of begraafplaats, deze publieke ruimtes kunnen een stilte- of luwteplek vormen, een toevluchtsoord voor verstilling.

Stilteplek, meer dan enkel ‘stil’
Het architectenduo Peyman-Jellema deed gedurende twee jaar onderzoek naar luwteplekken en legden zes parameters vast om een bepaalde locatie te erkennen als stilteplek. Om te beginnen – en logischerwijs – is een stilteplek doorgaans stiller en rustiger dan de nabije omgeving (1). Verder is zo’n plek omsloten (2) door bijvoorbeeld bomen, muren of hagen, maar tegelijkertijd ook makkelijk toegankelijk (3). Je vind er rust zonder dat je te storen aan de aanwezigheid van anderen (4). Daarnaast zijn er ook geen rustverstorende elementen, zoals een naburig sportterrein of inkijk van appartementen (5). Tot slot moet de plaats betekenis hebben (6) door de aanwezigheid van bomer, een waterstroom, kerktoren, standbeeld of zelfs een grafittikunstwerk.

Op zoek naar verstilling in Gent
In 2017 deed stad Gent een verkennend onderzoek naar stilteplekken en rustbeleving in de stad. Met een bevraging brachten ze de populaire en minder gekende stilteplekken in kaart. Het doel? Een langetermijnstrategie uitbouwen om luwteplekken te beschermen en te versterken.
De eigen woning is uiteraard de all-time favorite van de Gentenaar om tot rust te komen. Maar ook parken, plekjes aan de waterkant en natuurgebieden doen het goed, zoals het Citadelpark, het Groenevalleipark, de tuin van de Sint-Pietersabdij en de Gentbrugse Meersen.
Er zijn veel redenen waarom Gentenaars deze locaties opzoeken, bv. sporten, wandelen met de hond of afspreken met een vriend. Toch beaamt de meerderheid bewust op zoek gaan naar verstilling, en één op vijf doet dit zelfs dagelijks.
Met rustbeleving als hoofdcriterium prijken de volgende plekken bovenaan de lijst: begraafplaatsen Campo Santo en Westerbegraafplaats, Sint-Jacobskerk, Vroonstalledries en Bourgoyen-Ossemeersen.

Geluidshinder
Waar komt dan dat lawaai vandaan? Is het de blaffende hond bij de buren? Of het dronken gelal op het terras in je straat? Mogelijks, maar vooral de verkeersdrukte blijkt een doorn in het oog van de Gentenaar. Voorbijrijdende auto’s zijn de grootste bron van geluidshinder (32%), gevolgd door brommers (28%) en andere zware voertuigen (24%).
Ook elders in Vlaanderen vormt gemotoriseerd verkeer een belangrijk aandeel in het omgevingsgeluid stelt het Vlaams Milieurapport (MIRA, 2019). Meer zelfs, jaar na jaar neemt de gemiddelde blootstelling aan wegverkeersgeluid toe. Ruim 30% van de Vlamingen wordt momenteel blootgesteld aan een geluidsniveau hoger dan 65 dB, wat je kan vergelijken met het geluid van een druk kantoor of een scheerapparaat. Dit ligt boven het Europees gemiddelde en eveneens boven de aanbevolen grens van 50 dB door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Lawaai als stille killer
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie kan ergernis door omgevingsgeluid al optreden vanaf 50dB wat vergelijkbaar is met lichte regen of het gezoem van een koelkast. ‘s Nachts ligt die aanbevolen geluidsgrens zelfs maar op 40 dB. Langdurige blootstelling aan luider omgevingsgeluid kan namelijk voor slaapverstoring zorgen wat op zijn beurt het mentaal en fysiek welzijn beïnvloedt: minder aandachtig, moeilijker informatie verwerken, meer stress, negatieve invloed op sociale relaties … In extreme gevallen werkt omgevingslawaai zelfs depressies en hart- en vaatziektes in de hand.

Lessen voor Gent
Behalve de bescherming en verbetering van de reeds bestaande Gentse luwteplekken, is er nood aan een uitbreiding van ruimtes met verstilling als hoofddoel. Idealiter zou iedere Gentenaar een stilteplek op wandelafstand moeten hebben. Een goede spreiding is dus eveneens een aandachtspunt.
Regio Netwerk Gent stelt daarom voor om ‘restruimtes’ oftewel onbenutte ruimtes die voorlopig nog geen invulling kregen, om te bouwen tot stiltegebied. Elk braakliggend stuk kan namelijk een bijdrage leveren. Architecten Peyman en Jellema pleiten voor een netwerk van verstillende plekken verbonden door trage wegen en paden.
Het is duidelijk dat een stad op mensenmaat ook het omgevingsgeluid dient aan te pakken. De vele mobiliteitsplannen van Gent moeten nu al een oplossing bieden voor verkeershinder, luchtkwaliteit, leefbaarheid van de straten en de verkeersveiligheid. Maar zit geluidshinder ook in het achterhoofd van de mobiliteitsdienst?

Dit artikel werd geschreven door Binte Claesvoor Frontaal (editie lente 2022), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Illustraties: Andy Bruyninckx, Pexels Mikechie Esparagoza (verkeer), Pexels Tom Fisk (natuur)