Interview met federaal klimaatminister Khattabi

Rapport na rapport wijst ons op de destructieve gevolgen van de klimaatcrisis. Kan onze politiek het tij keren? Een gesprek hierover met de federale Minister van Klimaat, Leefmilieu én Green Deal Zakia Khattabi.

Wie is Zakia Khattabi?

• Sinds 2009 zetelde ze in zowel het Brusselse als het federale parlement
• Van 2015 tot 2019 was ze co-voorzitter van Ecolo
• In de huidige regering is ze minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal.

In de nieuwe begroting tref ik enkel warmtepompen als klimaatgerelateerde maatregelen. Is dat niet weinig?
Er staan nog andere maatregelen in, maar ik ben niet tevreden met dit akkoord. Er is een culturele revolutie nodig, een ander paradigma, om de klimaatproblemen aan te pakken. Ik pleit al van bij het begin van mijn ambtstermijn voor domeinoverschrijdende maatregelen en budgetten. Deze benadering van begrotingsdenken bestaat momenteel nog niet. Het is van essentieel belang te beseffen dat begrotingen onvermijdelijk gevolgen hebben voor de klimaatcrisis, die in toenemende mate kosten met zich meebrengt. Op de huidige manier organiseert men toekomstige tekorten.

Kan u een voorbeeld geven van die domeinoverschrijdende maatregelen?
Het is onzinnig om de minister van Energie te vragen te investeren in hernieuwbare energie wanneer de Belgische Staat blijft investeren in koolstofintensieve industrieën. Daarom is een alomvattend raamwerk noodzakelijk, en ik neem daarom de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) van de Verenigde Naties als vertrekpunt. We kunnen onze transitie niet bouwen op de rug van het Zuiden. Wat zijn de arbeidsvoorwaarden van zij die zeldzame aardmetalen winnen? We streven niet naar een herhaling van koloniale praktijken. Integendeel, we moeten nadenken over hoe we onze autonomie kunnen waarborgen. In dat kader vormt de circulaire economie het sluitstuk.

In Europa zijn zowel lithium als silicium ontdekt. Is het niet noodzakelijk om deze grondstoffen eerst te ontginnen om onze onafhankelijkheid te waarborgen?
Er zal nooit voldoende lithium beschikbaar zijn. Het streven naar oneindige groei op een eindige planeet is simpelweg niet houdbaar. Het is dus essentieel dat we onze consumptiepatronen ingrijpend herzien. De volledige elektrificatie van het gehele wagenpark is dus niet voldoende; we moeten streven naar een reductie van het aantal voertuigen.

Indien er sprake is van kinderarbeid in een kobaltmijn, hoe kan België of Europa een halt toeroepen aan deze wanpraktijken?
Europa heeft de Due Diligence-richtlijn. Bedrijven dienen volledig aansprakelijk te worden gesteld voor hun gehele toeleveringsketen, en niet slechts voor het eindproduct. Momenteel ben ik bezig met het oprichten van een informatiepunt om bedrijven hiermee te helpen. 

‘Ik ben ervan overtuigd dat de klimaatcrisis dé voornaamste sociale kwestie van deze eeuw vormt’
– Zakia Khattabi, federaal klimaatminister

Critici van het klimaatbeleid willen de factuur niet doorschuiven naar de volgende generatie. Zij zien meer heil in technologie dan een paradigmashift.
Het ene sluit het andere niet uit. Zonnepanelen en onze offshore windmolenparken in de Noordzee zijn ook voorbeelden van technologieën. Daarom ben ik niet tegen technologische vooruitgang, maar alleen zal ze niet toereikend zijn.

Ik ben ervan overtuigd dat de klimaatcrisis dé voornaamste sociale kwestie van deze eeuw vormt. Voor mij bestaat er geen scheiding tussen sociale en ecologische belangen. Terwijl velen zich zorgen maken over de publieke kosten van de transitie, lijkt niemand aandacht te schenken aan de kosten en ongelijkheden die de klimaatcrisis met zich meebrengt.

Bijvoorbeeld, de dichtstbevolkte arme wijken hebben te kampen met de hoogste luchtvervuiling, beperkte groene ruimtes en slecht geïsoleerde woningen. Het is dus van groot belang dat de transitie niet wordt gedragen door de meest kwetsbaren.

Dan spreken we over herverdeling. Hoe zou u dat aanpakken?
Ik pleit in het kader van het Fit For 55-programma dat de Europese belastinginkomsten uit het emissiehandelssysteem en het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) worden teruggestort naar de burger. Het instellen van invoertarieven op koolstofintensieve producten van buiten de EU dient als duidelijk signaal aan de markten om te voldoen aan onze standaarden.

Worden onze bedrijven dan niet minder concurrentieel?
Deze zorg wordt steeds minder relevant. Ik heb dit ook aan het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) gezegd: het volgende economische strijdtoneel wordt de transitie. De VS ondersteunen hun bedrijven met de Inflation Reduction Act, en China investeert eveneens aanzienlijk. Als we willen dat onze ondernemingen klaar zijn voor een gedecarboniseerde wereld, dienen we hen nu te ondersteunen.

Nemen we bijvoorbeeld het stikstofdossier in Vlaanderen. Sinds de jaren ’90 zijn er Europese richtlijnen op dit gebied. De opeenvolgende regeringen van ons land meenden landbouwers te helpen door geen verplichtingen op te leggen. De gevolgen hiervan zijn duidelijk zichtbaar. Daarom is het noodzakelijk dat we onze bedrijven een langetermijnvisie aanreiken.

(lees verder onder de foto)

Hoe staat u tegenover investeringen als Ineos?
Een vergissing. Hoewel we allemaal hebben geprofiteerd van de industriële vooruitgang, stijgen zowel de maatschappelijke als financiële kosten aanzienlijk. De voortzetting van het huidige beleid is niet langer haalbaar. Het vergt dan ook politieke moed om te erkennen dat we een nieuw pad moeten bewandelen. De vraag is: welke maatschappij willen we morgen?

In september heeft u een Burgerplatform opgericht. Waarover gaat het?
Aan het einde van de legislatuur moet ik een rapport voorleggen over wat een rechtvaardige transitie in België inhoudt. Het is belangrijk daar een open, democratisch debat over te voeren. Naast een expertenpanel en een forum voor de middenveldorganisaties, wilde ik ook de burger een stem geven. Mensen uit het hele land komen enkele weekends samen om te discussiëren over specifieke onderwerpen. We vertrekken hierbij vanuit hun realiteit, ongeacht hun sociaal-economische achtergrond, of ze nu afkomstig zijn van het platteland of de stad. Welke voorwaarden zien zij als noodzakelijk om een rechtvaardige transitie te bewerkstelligen? Het is de grootste consultatieronde over dit onderwerp in België.

Kan de rechtvaardige transitie verenigd worden met de uitbreiding van flexi-jobs?
De liberale familie heeft die beslissing erdoor geduwd en ik betreur dat. Ik merk dat de partijen meer en meer gericht zijn op de eigen achterban en politieke doelen. De begroting is daar een afspiegeling van. Regeren met zeven partijen is niet gemakkelijk, maar het heeft echter ook te maken met het globale klimaat. Rechtse partijen drukken overal hun agenda door. 

Ondervindt u met de opkomst van extreemrechtse partijen niet meer weerstand? Ook de christendemocraten verzetten zich tegen de natuurherstelwet.
Dat klopt, absoluut, vooral gedurende het afgelopen jaar. Hoewel we een degelijk akkoord hebben bereikt, wordt het steeds uitdagender om consensus te vinden. Dat is moeilijk te begrijpen, zeker wanneer we geconfronteerd worden met de schokkende beelden van de recente natuurrampen.

Hoe komt dat, denkt u?
Misschien klink ik naïef, maar velen lijken zich vast te klampen aan de laatste strohalm van een stervend systeem. Hierdoor creëren ze de omstandigheden waar men eigenlijk zelf bang voor is. Tijdens een interview met het VBO zei ik dat het in het belang van de bedrijven is de transitie in te zetten, los van een groene agenda! Maar het VBO heeft een zeer behoudsgezinde visie. De Vlaamse bedrijven zelf staan hierin veel verder, omdat ze de gevolgen van de klimaatopwarming aan den lijve ondervinden. Zelfs zonder ecologische of solidaire motieven, blijft het vanuit economisch oogpunt verstandig om te vergroenen.. 

In de VS willen verzekeringsmaatschappijen activiteiten in bepaalde regio’s niet meer verzekeren wegens de kosten van mogelijke overstromingen. In 2018 en 2022 leidde het lage waterpeil van de Rijn tot aanzienlijke economische schade voor Duitsland. Dit illustreert de financiële gevolgen van klimaatverandering.

‘Er is een culturele revolutie nodig, een ander paradigma, om de klimaatproblemen aan te pakken’
– Zakia Khattabi, federaal klimaatminister

Frans Timmermans heeft het Europese toneel verlaten en is vervangen door Wopke Hoekstra, die bij Shell heeft gewerkt. Loopt de Green Deal nu gevaar?
Ja, maar dat heeft niet per se te maken met de nieuwe Commissaris. Ursula Von Der Leyen doet veel concessies aan de meest rechtse vleugel binnen de Europese Volkspartij (EVP), waar onder andere de CD&V en CDU deel van uitmaken, om haar kansen op een tweede ambtstermijn als Commissievoorzitter veilig te stellen. De benoeming van Hoekstra past binnen deze strategie. Ik geef hem wel een kans, maar we zullen hem zeker in het oog houden.

Was u tevreden met de resultaten van COP27?
Mijn eerste COP was in Glasgow, en daar werd ik met mijn neus op de feiten gedrukt. Aanvankelijk hadden we een veelbelovend akkoord over de uitfasering van fossiele brandstoffen, maar plots krabbelden China en India terug waardoor het uiteindelijke akkoord minder ambitieus was. Ik was teleurgesteld, maar de realiteit is dat een Indiër of Chinees veel minder uitstoot dan een Europeaan. Het is dus te makkelijk hen met een belerende vinger te wijzen, hoewel zij ook hun verantwoordelijkheid moeten nemen. 

(lees verder onder de foto)

Zulke conferenties gaan ook over geopolitiek. De G77, een groep van 135 ontwikkelingslanden, waaronder China, Brazilië en het gehele Afrikaanse continent, weigerde te praten totdat er een Loss and Damage-fonds werd opgericht. Deze beslissing was gerechtvaardigd gezien het Westen in het verleden niet altijd zijn financiële beloften nakwam.

Neem nu Congo. Het land kan ons oplossingen bieden nu Brazilië meer en meer ontbost. Ze willen hun bijdrage leveren, maar wel tegen een faire tegemoetkoming. We onderschatten nog steeds de niet-Westerse stem. Men zal op COP28 garanties willen dat de bedragen beloofd voor het fonds effectief worden overgemaakt. Verder zal de uitfasering van fossiele brandstoffen weer op tafel liggen.

De voorzitter van COP28, Sultan Al-Jaber, is CEO van de Abu Dhabi National Oil Company. Hoe serieus moeten we dit allemaal nog nemen?
De COP’s worden per continent georganiseerd en deze beslissen autonoom. Wij hebben daar geen zeggenschap over.

Om eerlijk te zijn heb ik getwijfeld over mijn deelname. Uiteindelijk heb ik besloten dat, met dergelijke profielen als voorzitter, het des te belangrijker is om aanwezig te zijn als tegenwicht en in een constructieve rol. 

Het is niet omdat er engagementen worden uitgesproken dat er effectief iets gebeurt. Er is sprake van cognitieve dissonantie, waarbij retoriek en actie niet altijd met elkaar in lijn zijn.

Laatste vraag: wat zijn uw toekomstplannen?
Ik heb tijdens mijn ambtstermijn op lange- en middellange termijn kunnen werken, en ik hield daarvan, maar toch vroeg ik me af of ik wel verder wilde gaan in de politiek. Na lang nadenken heb ik toch besloten om door te gaan, als act de résistance. Ik blijf streven naar een ander soort beleid, een ander soort politiek…

Enige tijd geleden heb ik mijn vader verloren, en dit heeft mij aangespoord om door te gaan. Waarom? Mijn vader groeide op in de straten van Marokko, terwijl ik partijvoorzitter en minister van België ben geworden. Hij geloofde dat je je leven vergooide wanneer je niet de laatste Mercedes bezat. Dit idee raakte me opnieuw: velen denken dat ze niet bestaan wanneer ze niet consumeren. Voor mij echter is de waardigheid van het individu de basis van mijn engagement. Dat is de reden waarom ik verder wil gaan.

Dit artikel werd geschreven door Michaël Verest voor Frontaal (editie Winter 2023), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!