Klimaat en (de)kolonisatie

CO2-neutraliteit. Onafhankelijkheid van broeikasgassen. Meer biodiversiteit. Zo klinken onze klimaatdoelstellingen. Relevant en nodig. Maar soms vergeten we: klimaatproblemen zijn onlosmakelijk verbonden met ons wereldwijde, koloniale verleden. Een grote sociale component die vaak wordt weggeveegd in het huidige klimaatdebat – het vooral westers getinte klimaatdebat. Hoog tijd om de koloniale geschiedenis en de klimaatcrisis opnieuw te verbinden met elkaar. Een eerste poging.

Disclaimer: dit artikel is niet geschreven door experten. Wel door vrijwilligers die bewustwording rond het topic willen opwerpen. 

Kolonisatie, hoe zat dat weer?
Even de geschiedenis in. Want kolonisatie, hoe zat dat ook alweer? Tussen de vijftiende en twintigste eeuw ‘ontdekten’ vooral Europese autoriteiten nieuwe werelddelen, met een stroomversnelling tijdens de industriële revolutie. Er groeide een onstilbare honger naar meer: meer land, meer mensen, meer macht. Zo vergrootte Europa zijn wereldwijde invloed door territoria te veroveren, bewoners en culturen te domineren en natuurlijke hulpbronnen te exploiteren. De gevolgen? Culturele ontwrichting, slavernij en aantasting van ecosystemen. Waanzinnig ingrijpend. Vandaag nog altijd. Want ook al zijn we ons er niet permanent van bewust: die acties van toen beïnvloeden nog altijd onze geopolitieke en sociaal-economische verhoudingen. Waaronder de klimaatcrisis.

Het begin van de koloniale klimaatcrisis
Dus niet enkel de menselijke activiteiten in het industriële tijdperk zijn dé boosdoener voor onze klimaatcrisis. Ook de eeuwenoude machtsverhoudingen die rustig doorsijpelen in de huidige maatschappij dragen daartoe bij. En toch verbinden we klimaat en kolonialisme zelden met elkaar. Nochtans is er altijd een verband geweest tussen de vernietiging van natuur en sociale onderdrukking. Toen, tijdens de kolonisatie, omdat Europa natuurlijke hulpbronnen en het arbeidspotentieel van de oorspronkelijke bewoners voor hun eigen economische groei gebruikten – misbruikten. Waardoor ontbossing, verlies van biodiversiteit en aantasting van ecosystemen – toen al – in gang werden gezet. 

Koloniale ecologie anno 2023
Maar vandaag dringen die machtsverhoudingen nog steeds door. Een eerder kleine groep mensen met veel kapitaal en invloed eigent zich de ecosystemen en materiële hulpbronnen van de aarde toe. Het klimaatthema is hun ding. Ze bieden antwoorden van bovenuit, zoals een einde maken aan de vervuiling en een oplossing vinden voor het gebrek aan hulpbronnen door klimaat-engineering. Natuurlijk, klinkt goed, denken we. Maar dat is niet de volledige puzzel. Wat met de sociale component, geworteld in een koloniaal verleden? 

De grote stilte in het westerse klimaat
Ja, de link tussen kolonisatie en klimaat is aanwezig. Maar waarom weerklinkt dit niet in het klimaatdebat? Die radiostilte is niet onschuldig, want door het koloniale zwijgen blijven klimaat en kolonialisme naast elkaar liggen. Zonder ze te verbinden. En blijft die kleine, machtige groep een deel van de wereldbevolking buitensluiten. Zo wordt beslist om natuurreservaten af te schermen, waardoor de voedselvoorziening van lokale gemeenschappen wordt ingeperkt. Een probleem dat evengoed kon worden vermeden – door net te luisteren naar de bevolking. Maar de macht houdt vast aan zwakke stereotiepen: mensen die een verleden van onderdrukking kennen, interesseren zich niet voor ecologie. Of weten er niets over, zijn niet snugger genoeg. En zo blijven de opvattingen van de gebruikelijke kringen – het westen – domineren, wat op zijn beurt het wantrouwen van slachtoffers van het kolonialisme voedt. Een vicieuze cirkel. 

Klimaatrechtvaardigheid: de eerste stap richting dekolonisatie
Door eurocentrische denkbeelden vervaagt de aandacht voor andere visies in de wereld, wat in de klimaatcrisis leidt tot sociale ongelijkheid: de meest kwetsbaren dragen de gevolgen, terwijl ze zelf niets hebben bijgedragen aan de opwarming van de aarde. Het is tijd om die ongelijkheid recht te trekken. Met klimaatschadefondsen die klimaatkwetsbare landen financiële ondersteuning bieden bij natuurrampen. Met een klimaatdebat dat zich durft openstellen voor hun manier van leven, met hun geschiedenis en wensen in het achterhoofd. Want door te begrijpen dat de exploitatie van oorspronkelijke bewoners verwoestingen mogelijk maakte, erken je de noodzaak van rechtvaardigheid voor deze mensen. Dat zij net zo goed een plek verdienen in het klimaatdebat. Sterker nog, dat hun stem een grote meerwaarde is hierin: zij leven al eeuwenlang in harmonie met de natuur, en kennen misschien het antwoord op toekomstige klimaatuitdagingen.
En dat is nu wat we noemen de ‘dekolonisatie van de klimaatcrisis’: een rechtvaardig klimaatbeleid waarbij schuld en verantwoordelijkheid evenredig worden verdeeld, met een luisterend oor voor alle partijen rond de tafel.

Conclusie
Het technische klimaatbeheer – de CO2-reductie van zoveel procent – is belangrijk, maar lang niet het volledige plaatje. Wat met de lokale bevolking? Globale afspraken rond bijvoorbeeld landbouw, boskap of klimaatbescherming falen als je geen rekening houdt met hen. Het is urgent om van ecologie, van de klimaatcrisis, een wereldwijde kwestie te maken. Met inspraak van de getroffen gemeenschappen, en met erkenning naar alle culturen en kleuren toe. En door iedereen de vraag te stellen: in welke wereld willen wij leven? Wij, allemaal? En dan, dan pas kunnen we spreken van ‘gedekoloniseerde, rechtvaardige ecologie’.

Dit artikel werd geschreven door Eva Dessers voor Frontaal (editie herfst 2023), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Illustratie: Bart van Besien
Foto: Pixabay Alzenir