Het einde van de groei, hoe de Degrowth-beweging de wereld wil redden

Degrowth is hot en tegelijk ook waanzinnig onpopulair. Maar wat is het, waarom is het nodig en hoe gaat het in zijn werk? GMF pluist  het uit.

De biodiversiteitscrisis woedt feller dan ooit tevoren. Het klimaat warmt op en brengt extremer weer. Oceanen verzuren. Soorten verdwijnen aan een ongezien tempo. Bossen sneuvelen met tienduizenden voetbalvelden per dag. De bodem verarmt en erodeert. De biogeochemische cycli zijn verstoord, waterlopen verontreinigd. Dead zones zijn schering en inslag, overbevissing en ‘overbemijning’ de norm. En dat allemaal onder de noemer van groei. Ons huidige economisch systeem stortte de voorbije decennia de natuurlijke wereld in een afgrond en liet sociale ongelijkheid welig tieren. De wereld is in crisis.

We hebben een nieuw narratief nodig over onze plaats in deze wereld: de mens als onderdeel van, en niet als heerser over de natuur’
De ecomodernisten geloven dat we het tij kunnen keren met technologie. Op vlak van klimaatverandering wordt gedweept met oplossingen gaande van koolstofopslag tot zonnestralingsbeheer: technologieën die nog altijd in hun kinderschoenen staan en waarvan nog niet geweten is of ze wel opschaalbaar zijn. Wat opvalt bij deze aanhangers van groene groei is dat vooral over quick fixes voor het klimaat gesproken wordt, terwijl dit slechts een onderdeel is van de veel grotere biodiversiteitscrisis die momenteel gaande is. Bovendien gelooft de degrowth-beweging niet dat een transitie naar hernieuwbare energie (tijdig) haalbaar is in een economie die steeds meer energie slurpt. Voor hen is de oneindige groei het kernprobleem en moeten we ons algehele energie- en grondstoffengebruik ernstig terugschroeven.

Terugschroeven? Beperken? Menig econoom gaat steigeren bij dergelijke taal. De angst voor verarming bespeelt het publieke debat. Maar achteruitgang en verarming is niet waar degrowth voor staat. Wat wél beoogd wordt, is een economie die niet langer focust op groei-omwille-van-de-groei, maar op het welzijn van de bevolking, met oog voor sociale rechtvaardigheid en ecologische draagkracht. Onze rijkdommen in het globale Noorden zijn het rechtstreekse gevolg van eeuwenlange onderdrukking, onteigening en uitbuiting van zowel binnenlandse als buitenlandse partijen (zie ook hier). De degrowth-beweging wil dat onrecht keren door een eerlijkere verdeling van inkomsten en vermogens in een economie ‘voorbij de groei’. Het is namelijk die oneindige groei in een wereld met eindige grondstoffen die volgens bv. Jason Hickel, auteur van degrowth-bijbel Minder is Meer, aan de bron ligt van de huidige ecologische crisis. De degrowth-beweging wil dan ook een economie die rekening houdt met de negen planetaire grenzen zoals Rockström die in 2009 bepaalde. Een aantal van die grenzen, zoals bv. biodiversiteitsverlies en biogeochemische cycli, zijn we al voorbij.

‘Degrowth, dat is een focus op sociale rechtvaardigheid en ecologische draagkracht’
We hebben dringend nood aan een economie die die grenzen respecteert. Om dat te bereiken, stelt Jason Hickel ten eerste voor een einde te maken aan geplande veroudering van bv. huishoudtoestellen of elektronica. Ten tweede wil hij reclame als psychologische oorlogsvoering aan banden leggen om zo gedwongen consumptie te minderen. Daarnaast roept hij op om bezit naar gebruik te veranderen, bv. door autodeelsystemen of spullen zoals heggenscharen beschikbaar te maken via buurtwerkplaatsen. Vervolgens kaart hij ook de globale voedselverspilling aan, want momenteel gaat jaarlijks maar liefst 50% van het wereldwijde geproduceerde voedsel verloren in het verloop van de voedselketen. Tot slot wil hij een krimp van industrieën die ecologisch rampzalige gevolgen hebben, zoals fossiele brandstoffen, rundvlees, privéjets of plastics voor eenmalig gebruik.

Dit alles zou de druk op ons leefmilieu al ernstig moeten verminderen. Maar gaat een afname van productie niet gepaard met een afname in het aantal jobs? Ja, zegt Hickel, maar dat verlies wordt in een degrowth-economie gecompenseerd door kortere werkweken, een eerlijkere verdeling van arbeid, een vermindering van ongelijkheid (denk aan toplonen en buitensporige rijkdom) en het uitbreiden van de commons (die zaken die ooit gemeengoed waren, maar in de loop van de jaren geprivatiseerd zijn).

Hickel, maar ook Kate Raworth, Tim Jackson en dichterbij Dirk Holemans van Denktank Oikos, pleiten voor het loslaten van het bbp als maatstaf voor maatschappelijk welzijn en in plaats daarvan te focussen op publiek toegankelijke gezondheidszorg, onderwijs, welbevinden en zingeving. Om dat te bereiken hebben we een nieuw narratief nodig over onze plaats in deze wereld: de mens als onderdeel van, en niet als heerser over de natuur.

Of degrowth de wereld zal redden? Geen idee. Maar het zou arrogant zijn om onze huidige koers niet op zijn minst in vraag te stellen.

Dit artikel werd geschreven door Anke De Sagher voor Frontaal (editie herfst 2023), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Tekening: Marie Bockaert

Foto: Pexels Tomas Ryant