Erfgoed klimaatneutraal? Erfgoed vs. energetische renovatie: wat zijn de mogelijkheden?

Stad Gent berichtte begin 2022 dat er 495 Gentse panden toegevoegd werden aan de inventaris bouwkundig erfgoed. Dat maakt dat er in totaal nu meer dan 6000 Gentse panden op de lijst staan. Dat is een behoorlijke aantal ramen, gevels en daken die niet of moeilijker energetisch verbeterd kunnen worden. We vroegen advies bij professor Nathan Van Den
Bossche van de UGent wat de mogelijkheden zijn voor deze panden.

Prof. dr. ir.-arch Nathan Van Den Bossche is verbonden aan de faculteit ingenieurswetenschappen en architectuur van Universiteit Gent. Zijn onderzoeken spitsen zich vooral toe op bouwfysica. Daarnaast doet hij wetenschappelijke dienstverlening voor bedrijven, is hij verantwoordelijk voor het testcentrum gevelelementen en geeft hij les aan de
studenten ingenieur-architect aan de UGent.

Erfgoedwaarde
“De erfgoedwaarde is heel specifiek per gebouw, dus de regels opgelegd door monumentenzorg zijn niet altijd even streng. Zo is er bijvoorbeeld een onderscheid tussen een beschermd monument en de inventaris bouwkundig erfgoed. De panden op de lijst bouwkundig erfgoed zijn niet zo streng beschermd als een monument, maar hun erfgoedwaarde werd wel officieel vastgelegd. Wat er precies van beschermd is, wordt er ook in deze inventaris beschreven. Dat is heel specifiek per gebouw. Het kan dus bijvoorbeeld zijn dat enkel de trap beschermd is. In dat geval heb je geen belemmeringen om de
gebouwschil aan te pakken.”

Luchtdichtheid
“Je kan al heel wat warmteverliezen vermijden door de luchtdichtheid van de woning te verbeteren. Door bijvoorbeeld luchtdichtingsstrips te plaatsen in de raamkaders, verbeter je de luchtdichtheid zonder veel te veranderen aan het uitzicht. Let wel op: een betere luchtdichtheid betekent dat ventilatie noodzakelijk wordt. Voorheen kon de woning ventileren via kieren en spleten. Nu moet een ventilatiesysteem zorgen voor de toevoer van verse buitenlucht en de afvoer van vervuilde binnenlucht. Helaas is ventilatie meestal minder makkelijk te realiseren in een erfgoedpand. Verluchtingsroosters op ramen of ventilatiebuizen hebben namelijk wel een impact op het uitzicht.”

Isolatie
“De eerste centimeters isolatie die je plaatst, hebben de meeste impact. Dus kan je slechts isoleren voor een beperkte dikte, dan heeft het toch nut. Buitenisolatie is bij het merendeel van de erfgoedpanden niet toegestaan. Binnenisolatie kan vaak wel, maar soms is er een beperking van de dikte opgelegd om de verhoudingen van de ruimte niet teveel te verstoren. Dan is beperkte isolatie dus de oplossing.”

Technische snufjes
“Er bestaan technische ‘snufjes’ om ‘onzichtbaar’ te isoleren. Zo bestaat er isolerende binnenpleister waar aerogel of kurkkorrels aan toegevoegd zijn. Dat wordt voornamelijk toegepast in panden waar ook binnenisolatie uit den boze is. De isolatiewaarde van zo’n binnenpleister is wel eerder beperkt en er hangt een hoog prijskaartje aan vast.”

Compartimenteren
“Je kan erover nadenken om je woning te gaan compartimenteren. Soms kan het zijn dat er bij het dak weinig mogelijkheden zijn tot isolatie -zowel aan binnen als buitenkant- maar dat de tussenvloeren wel kunnen geïsoleerd worden. Dan zou je bijvoorbeeld kunnen isoleren tussen het gelijkvloers en de eerste verdieping. Pluspunten: een kleiner verwarmd volume is
beter voor je energieverbruik én in een koude slaapkamer slaap je bovendien beter. De essentie is: verwarm enkel waar en wanneer nodig. Isolatie tussen verdiepingen zorgt ervoor dat je niet altijd de volledig woning moet verwarmen.“

Bewonersgedrag
“Bewonersgedrag heeft een grotere impact op het verbruik dan je zou denken. Ik vergelijk dat altijd met mijn schoonmoeder. Ze woont in een ongeïsoleerde woning en verbruikt minder dan mezelf in een passiefwoning. Dat komt omdat ze enkel verwarmt in de ruimte waar ze is, op het moment dat ze er is, met alle deuren en ramen goed gesloten. Je kan dus al veel doen door ruimte- en tijd-specifiek te gaan verwarmen. In een studie van Ugent hebben we ontdekt dat wanneer het EPC-score daalt, het verbruik niet noodzakelijk mee daalt. Mensen permitteren zich blijkbaar een iets hoger verwarmingscomfort wanneer hun woning beter geïsoleerd is, een soort reboundeffect dus 1 . Vloerverwarming bijvoorbeeld is een traag systeem, waardoor mensen hun woning permanent volledig verwarmen. Waarmee ik wil zeggen: het is dus niet zo dat je in een erfgoedpand sowieso een torenhoog verbruik hebt omdat je niet optimaal kan isoleren.”

Woonlocatie
“De locatie waar je woont en je gedrag wegen veel meer door in de carbon footprint, dan enkel de EPC-score van je woning. Wie in een dicht bebouwde kern woont heeft typisch veel minder uitstoot op vlak van mobiliteit. En in gebieden met grotere dichtheid is ook de aanleg van een warmtenet veel haalbaarder. Ik ben dus van mening dat als we de CO2-uitstoot van het patrimonium willen verminderen, we ons niet moeten blindstaren op die pakweg 5% gebouwen met grote erfgoedwaarde. Ik vind de 20e-eeuwse gordel veel problematischer. Dit zijn vrijstaande woningen, gebouwd in de randstad tussen de jaren 1960 en 2006. De prioriteit ligt in het verdichten van deze gebieden.”