Een bouwmaterialendepot voor de toekomst: op bezoek bij een Ecobouwer in Sint-Amandsberg

In Sint-Amandsberg bouwt Lennert Nevejans een bouwmaterialendepot voor de toekomst. Een depot dat er uitziet als een moderne en compacte stadswoning. Op de Ecobouwers Opendeurdagen kwamen geïnteresseerde (ver)bouwers én bouwprofessionals kijken hoe hij dit aanpakt.

Onafhankelijk bouwadvies

Elk jaar in november organiseert Bond Beter Leefmilieu de Ecobouwers Opendeurdagen. Meer dan 100 eigenaars openen dan de deuren van hun passiefhuis of bio-ecologische woning en vertellen uit eerste hand hun praktijkervaringen. GMF ging in Sint-Amandsberg op bezoek bij de circulaire houtskeletwoning op schroefpalen van Lennert.

Circulaire economie

‘Circulair bouwen is een belangrijk uitgangspunt voor deze woning’ vertelt Lennert aan een 25-tal geïnteresseerden. Momenteel recycleren we wel meer en meer, al blijft dit vaak beperkt tot downcycling.  ‘Zo wordt er in de bouw vaak beton gebruikt, maar bij afbraak leidt dit enkel tot betonpuin. De grondstofwaarde hiervan is slechts 2% van zijn oorspronkelijke waarde.’

In een circulaire economie worden gebouwen en hun materialen zo lang mogelijk gebruikt, aangepast en opnieuw gebruikt. Dat begint bij een goed ontwerp dat lang en duurzaam gebruik mogelijk maakt. Ook de aanpasbaarheid van de woning aan toekomstige noden is belangrijk. Ten slotte wordt er zo gebouwd dat bij afbraak bouwmaterialen eenvoudig en zonder noemenswaardig kwaliteitsverlies hergebruikt kunnen worden.

Het ontwerp

‘Een compacte, circulaire houtskeletwoning met een moderne uitstraling’ vat het concept van Lennerts woning goed samen. Het ontwerpproces verliep relatief vlot, omdat Lennert zowel bouwheer als architect is en als éénpersoonshuishouden  (nog) geen rekening hoefde te houden met wensen van medebewoners. Er werd daarop echter wel geanticipeerd: de woning is zo geconstrueerd dat de bovenverdieping eenvoudig kan worden uitgebreid en ook de indeling van de kamers is relatief eenvoudig aanpasbaar. 

Lennert ziet het project niet enkel als toekomstige woning, maar ook als een experiment én persoonlijke leerervaring omwille van een hoog doe-het-zelf karakter. Op die manier zullen de opgedane ervaringen ook een meerwaarde zijn bij toekomstige projecten van zijn bureau, 2PK Architecten.

Betonvrij & demonteerbaar bouwen

Vernieuwend aan de woning is dat een betonnen fundering ontbreekt. In plaats daarvan is ze gebouwd op metalen schroefpalen die tot 1,2 meter diep in de bodem zijn geschroefd. Deze vormen het fundament voor een dragende constructie in verduurzaamd vurenhout, waarop vervolgens een houtskeletbouw is geplaatst. Zo  wordt het gebruik van beton en staal, eindige grondstoffen met een relatief hoge milieu- en CO2-impact, tot een minimum beperkt.

De voordelen van houtskeletbouw zijn, naast het gebruik van hout als grondstof, dat een doe-het-zelf aanpak eenvoudiger is en dat de demonteerbaarheid, mits de juiste ontwerpprincipes én veel schroeven, een stuk hoger ligt dan bij massiefbouw. ‘Hoe meer bouwelementen je later zonder beschadiging terug uit de woning kan halen, hoe beter’ geeft Lennert aan. Andere toegepaste circulaire technieken en materialen zijn onder meer:

• schroefpalen als fundering die na afbraak eenvoudig weer uit de bodem kunnen worden geschroefd: herbruikbaar en minimale impact op de bodem;
• glasschuimgranulaten en glasschuimparels in de vloeropbouw: beide 100% recyclageproducten en herbruikbaar;
• geschroefde keramische pannen als buitenwandafwerking: herbruikbaar;
• houtvezel- en katoenisolatie: beide nagroeibare en herbruikbare grondstoffen, waarbij katoenisolatie een voorbeeld is van upcycling: oude, versleten (katoenen) kleding wordt verwerkt tot een hoogwaardig isolatiemateriaal;
• geschroefde OSB- en leemstukplaat als binnenwandafwerking: herbruikbaar;
• demonteerbare plaatsing van leidingen in de tussenvloer en leidingspouw van de wanden;
• afwatering van de overloop van de regenwaterput naar een wadi in de tuin, zodat praktisch alle water dat op de woning valt ter plekke wordt gebruikt of infiltreert.

Voor de plafondafwerking is Lennert nog op zoek naar een esthetisch, makkelijk demonteerbaar systeem als alternatief voor het klassieke pleisterwerk op gipsvezelplaat.

Andere duurzaamheidsaspecten

Uiteraard is de woning zeer goed geïsoleerd en wordt de nog resterende warmtevraag ingevuld met een lucht/water warmtepomp in combinatie met vloerverwarming. Er is wel gekozen om die vloerverwarming in een chape te plaatsen. Voordeel hiervan is dat de thermische inertie groter wordt. Dat betekent dat de woning minder gevoelig wordt aan temperatuurschommelingen omdat de vloer als warmte- dan wel koudebuffer fungeert. De chape zal wel niet herbruikbaar zijn. Door deze te polieren als afwerking wordt wel extra bouwmateriaal in de vorm van moeilijk te recycleren, gelijmde vloertegels of parket vermeden. Voor de chape wordt bovendien nog gezocht naar cementvrije, polierbare, alternatieven.

Om oververhitting tegen te gaan rekent Lennert in eerste instantie op de 3 imposante beuken die op de rand van zijn perceel mochten blijven staan. De royale luifel, het groendak en zonwerende beglazing vormen de 2e verdedigingslinie. Indien nodig kan via de warmtepomp de woning ook via de vloer gekoeld worden. Maar het gebruik hiervan kost energie en wordt dan liefst ook zoveel mogelijk beperkt.

Toekomstwaarde

Gezien de eindigheid van grondstoffen is het absoluut noodzakelijk dat circulair bouwen de norm wordt. Het initiatief van Lennert verdient dan ook lof én navolging. Belangrijk vraagstuk hierbij is hoe je de toekomstige waarde van de woning als materialendepot kan begroten en deels al valoriseren tijdens het bouwproces. Een lening met verlaagde rentevoet is een mogelijke optie om bepaalde meerkosten te compenseren.

Veel bezoekers blijven ook met de vraag zitten wie over 50 of 80 jaar al die schroeven gaat uitdraaien. En of hergebruik toch niet veel duurder zal zijn dan te starten met nieuwe materialen. Laten we hopen van niet.

Dit artikel werd geschreven door Bert Barla voor Frontaal (editie Winter 2022), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!