Ecocide: hoe Vrouwe Justitia haar zwaard kan gebruiken in de strijd tegen milieuschade

De verwoesting van de natuur gaat op sneltempo door en de politiek lijkt geen antwoord te kunnen bieden. Maar wat als men de verandering via de rechterlijke weg probeert af te dwingen? Een gesprek over ecocide met Babs Verhoeve (milieujuriste, klimaatactiviste, team lead & legal counsel End Ecocide Belgium) en Noor Dewulf (Student KU Leuven, deeltijds jurist bij advocatenkantoor Dla Piper in Brussel en Legal counsel End Ecocide Belgium)

Om met de deur in huis te vallen: wie zijn jullie?
Babs Verhoeve: Wij zijn vrijwilligers bij End Ecocide Belgium, de jonge Belgische tak van Stop Ecocide International, opgericht naar aanleiding van het opstellen van een internationale definitie van ecocide in 2021.
Noor Dewulf: Ik ben een paar maanden geleden afgestudeerd als juriste. Babs heeft me betrokken bij de werking van Ecocide Belgium. Ik ben altijd bezig geweest met milieu en klimaat binnen rechten.

Wat is ecocide?
Babs: Ecocide is de ernstig aangebrachte schade aan milieu, natuur en ecosystemen. Het betreft de excessen, dus niet het omhakken van een boom. Ten tweede gaat het over acties waarvan degene die de beslissing neemt op dat ogenblik al weet dat de kans op schade reëel is. We willen met ecocide preventief werken, toekomstige schade vermijden. Ten
derde, het is niet nodig dat de wet wordt overtreden. Ook wettelijk vergunde handelingen kunnen ecocide veroorzaken.

De vergunde teerzanden in Canada vallen dus bijvoorbeeld onder de definitie.
Babs: Er staat letterlijk: onwettige handelingen of roekeloze handelingen. Net om zulke toestanden op te vangen.

Wordt nationale wetgeving dan niet ondergeschikt aan de uitspraak van de rechter?
Noor: Wanneer de schade zo desastreus is, zo disproportioneel tegenover de economische doelen, dan is de vergunning irrelevant. Maar het gaat over een specifieke zaak, niet over het feit dat alle vergunningen geen geldigheid meer zouden hebben.

Zal men dan nog durven vergunnen?
Babs: De meeste gevallen van ecocide gebeuren in het globale Zuiden, maar diegenen die het veroorzaken en er voordeel uit halen, komen uit het Noorden. Daarom zit die kosten batenanalyse in de definitie. De rechter zal moeten afwegen of de schade die een Westers mijnbouwbedrijf pleegt in bijvoorbeeld Jamaica disproportioneel is tegenover de natuurschade. Je kan dat een zwak punt vinden, maar het is een compromis. Veel landen die aangesloten zijn bij het Internationaal Strafhof (ICC) zijn uit het Zuiden en moeten zich nog economisch ontwikkelen.
Noor: Om eerlijk te zijn is dat net de bedoeling. Men moet twee keer nadenken alvorens men een vergunning uitschrijft! De mentaliteit van  ‘we zien later wel’ kan echt niet meer.
Babs: Beslissingsnemers bij overheden en bij bedrijven kunnen zich schuldig maken aan ecocide. Zelfs banken, verzekeringsbedrijven of adviseurs die dergelijke schadelijke activiteiten helpen mogelijk maken, kunnen onder de definitie vallen.

Banken zijn private bedrijven en die kan men niet aanklagen voor het ICC.
Noor: Maar individuen wel, zoals CEO’s. Grote bedrijven hebben een budget klaarliggen voor zulke rechtszaken. Individuen niet. We willen geen mensen in de gevangenis gooien, maar integendeel meer verantwoordelijkheidsgevoel bijbrengen, nog voor de schade kan gebeuren.
Babs: We verwachten veel van dit afschrikkend effect.

Wat met de lobbycapaciteiten van bedrijven? Tweederde van de ICC-landen moet goedkeuring geven. Is het realistisch dat het erdoor komt?
Babs: In het begin probeerden we met onze campagne vooral om ecocide naamsbekendheid te geven. Nu contacteren landen ons zelf. Landen die nog geen geen lid zijn van het ICC denken lid te worden omdat ze denken dat ecocide hen zal helpen.
Het ICC wordt door veel Afrikaanse landen gezien als een neokoloniale instelling, omdat er al veel Afrikaanse leiders zijn veroordeeld. Ecocide is een instrument waarmee zij bedrijven en lidstaten uit het Noorden kunnen aanpakken voor schade die zij ondervinden. Grote vervuilers als de VS zijn geen lid, dat betekent ook dat ze niet kunnen stemmen om ecocide tegen te houden.

Noor: Alle landen hebben één stem. Dus grote landen hebben niet meer gewicht. Je kan de grote landen opnoemen die geen lid zijn en jezelf afvragen wat voor zin het dan heeft. Dat klopt niet. Het is vrij makkelijk bij ecocide om een persoon aan te klagen uit een land die geen lid is. Iemand kan aangeklaagd worden wanneer de schade op het grondgebied van één van de lidstaten is aangericht.
Babs: Het moet algemeen onaanvaardbaar worden om dat soort schade te veroorzaken. Het moet een ethisch principe worden. We gebruiken het strafrecht om dat te bewerkstelligen.

Jullie ijveren voor ecocide op internationaal niveau. Er is een voorontwerp om het op te nemen in het Belgisch strafrecht, en men is er ook mee bezig op Europees niveau. Wat is de relatie tussen die drie niveaus?
Noor: Frankrijk heeft het al opgenomen in zijn wetgeving, maar met een andere en zwakkere definitie dan degene waar wij mee werken. We hopen dat België de internationale definitie zal gebruiken, maar het risico bestaat van niet. We zien de opname in het nationale recht als een opstap om het internationaal op de kaart te krijgen.
Babs: Nationale wetgeving werkt sneller. Het is makkelijker je eigen wetgeving te veranderen dan iets uit te dokteren met 82 landen. Het nadeel is dat er verschillende definities kunnen zijn. Dan gaan bedrijven dat kunnen uitbuiten. Daarom willen we dat overal dezelfde definitie gebruikt wordt. Over het Europees niveau: ecocide leeft enorm in het Europees parlement. Daar zijn al zes resoluties met overweldigende  meerderheid aangenomen. Er is de richtlijn over milieucriminaliteit uit 2008. Die werkt met een lijst van misdrijven waar ecocide niet tussen staat. Er is een beweging om ecocide daar ook op te krijgen. Stel dat de Europese Unie dit aanneemt, heb je 27 landen die zich daar in principe mee akkoord verklaren. Dan is de kans groot dat die 27 ook in het internationaal verhaal meestappen. Dat is een derde van die 82. Maar wij willen niet gezien worden als een Westers initiatief. Wij willen dat het globaal gesteund wordt.

België en ook Vlaanderen zijn veroordeeld in de Klimaatzaak maar hebben er geen gehoor aan gegeven. Wat zijn daarvan de gevolgen voor jullie?
Babs: Dat haalt ons verhaal ook onderuit. De hele rechtsstaat staat of valt met het respecteren van een rechterlijke  beslissing. Als je dat naast je neerlegt, kun je dat ook doen bij een ecocidezaak. Er gaan dan stemmen op dat bij een  veroordeling van de politiek de rechter op de plaats van de wetgever gaat zitten, en dat dit de scheiding der machten onderuit haalt. Maar het is juist andersom! Wanneer je een rechterlijke uitspraak niet respecteert, dan is er geen rechtstaat meer.

Wat brengt de toekomst voor jullie?
Babs: We willen dat het woord ‘ecocide’ meer bekend wordt bij het grote publiek en dat in België de internationale definitie gehandhaafd wordt. We hopen dat België het amendement zal indienen bij de volgende Algemene Vergadering van het ICC.
Noor: Ons initiatief is concreet en haalbaar. Je kan het in jouw engagementen ter sprake brengen want het is een hoopvol verhaal. Het kan er binnen vijf jaar zijn en het verschil maken.
Babs: Het zou een van de eerste keren zijn dat er wetgeving op dit niveau is die van onderuit komt. Niet door lobbywerk van bedrijven. Dit is een campagne gedragen door burgers. En wij praten met politici op Europees en Belgisch niveau om uit te leggen wat ecocide precies is en waarom wij vinden dat het hun steun verdient.
Andere organisaties die met milieu of climate justice bezig zijn, kunnen ook ons concept gebruiken. Er is het recht op leven, maar ondertussen bestraf je niet diegenen die dat recht op leven onderuit haalt! Dat moet veranderen.

Dit artikel werd geschreven door Michaël Verest voor Frontaal (editie zomer 2022), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s: Babs Verhoeve, Noor Dewulf, Unsplash tingey injury law firm (Vrouwe Justitia)