Boekbespreking: Zo zit de wereld in elkaar, wat de wetenschap ons leert over het verleden, het heden en de toekomst (Vaclav Smil)

Vaclav Smil is een wetenschapper die van vele markten thuis is. Hij biedt ons een realitycheck rond zeven thema’s die bepalend zijn voor ons voortbestaan en onze welvaart: energie, voedsel, materialen, globalisering, risicomanagement, het milieu en de toekomst.

Energie: brandstoffen en elektriciteit
We danken onze welvaart aan het gebruik van fossiele brandstoffen, maar de relatief snelle klimaatopwarming noopt ons tot decarbonisatie. Het doel is tot een ‘netto nuluitstoot’ te komen in 2050. De uitdaging is immens en het ziet er niet naar uit dat het gaat lukken. In 2019 was het aandeel fossiele brandstoffen 80% van de mondiale energiebehoefte. Het Internationaal Energieagentschap verwacht dat dit aandeel tegen 2040 zal dalen tot 72%.

Voedsel
Bij de productie en het transport van voedsel wordt heel wat fossiele energie gebruikt. Smil geeft een paar voorbeelden: 1 kg wit brood vergt minstens 250 ml diesel, 1 kg geroosterde kip minstens 300 ml diesel en 1 kg Spaanse tomaten in een Scandinavische supermarkt minstens 650 ml diesel.

Materialen
Smil lijst vier stoffen op die het fundament vormen van onze welvarende maatschappij: cement (beton), staal, kunststoffen en ammoniak. (Ammoniak is noodzakelijk bij de productie van kunstmest. Zonder kunstmest zou er 40 á 50% minder voedsel geproduceerd kunnen worden.) Deze stoffen worden in gigantische hoeveelheden gebruikt en kunnen niet op korte termijn worden vervangen op globale schaal. Om een windturbine te bouwen, heb je beton, staal en kunststoffen nodig.

Globalisering
In de loop der tijden zijn er verschillende globaliseringsgolven geweest, bepaald door technologie (van zeilboot tot dieselmotor) en geopolitiek. Het streven naar maximale productie tegen minimale kosten heeft ons al te afhankelijk gemaakt van bepaalde landen.

Risico’s
Welke gevaren lopen we en welke risico’s zijn we bereid te nemen? We schatten risico’s anders in als we ze vrijwillig nemen.

Het milieu: de enige biosfeer die we hebben
Er is geen planeet B. Op aarde vinden we voldoende zuurstof, water en voedsel. Aan zuurstof geen gebrek, maar wat met de voedselvoorziening in de toekomst?

De toekomst
Wie heeft het gelijk aan zijn kant: de doemdenkers of de technologie-optimisten? Of wordt het iets ertussenin? Voorbeelden van valse toekomstvoorspellingen uit het verleden zijn legio, denk maar aan de millenniumbug. Smil eindigt met de volgende bedenking: “De toekomst staat, zoals altijd, niet van tevoren vast. Hij hangt af van onze daden.”

Vaclav Smil, Zo zit de wereld in elkaar, 2022, Nieuw Amsterdam, 415 pagina’s.

Dit artikel werd geschreven door Lieve Mertens voor Frontaal (editie winter 2022), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto: Pixabay Geralt (Planet B)

Zin om mee te lezen met onze boekenclub? Stuur een mailtje naar [email protected]!