Wordt het echt #beternacorona?

2020 was nog maar goed en wel begonnen, of onze levens werden wereldwijd gegijzeld door een virus. Niet alleen onze vrijheid zit in lockdown, ook de economie krijgt klappen zoals ze die sinds WO II niet meer heeft gekend. Maar professor Johan Albrecht is geen doemdenker: hij denkt dat we na even tasten in het duister ook lichtpuntjes zullen ontwaren.

Reddingsboei onder voorwaarden
‘De impact van de coronacrisis op de wereldeconomie in het algemeen en op bepaalde sectoren in het bijzonder is gigantisch. Sinds april zoeken spelers in de luchtvaartsector bescherming tegen schuldeisers, of ze kloppen aan bij overheden om hen steun te verlenen. Krijgen ze die niet, dan dreigen ze kopje onder te gaan. Er moet een reddingsplan komen voor de Europese luchtvaart, maar daar moeten voorwaarden aan worden gekoppeld. Het is hoog tijd voor een grondige verduurzaming van de sector. Luchtvaartbedrijven genieten vandaag bovendien van fiscale gunstregimes, en ondanks hun aanzienlijke aandeel in de globale CO2-uitstoot nemen ze slechts halfslachtig deel aan het internationale klimaatbeleid. Er moet dringend een correcte prijs worden gekleefd op de CO2-emissie per vlucht, die de maatschappijen dan kunnen doorrekenen in de ticketprijs. Het is belachelijk als je bedenkt dat gezinnen vandaag worden verplicht om te investeren in klimaatvriendelijk wonen, terwijl 2x per jaar vliegen naar de zon zomaar kan.’

Auto- en farmasector
‘Niet alleen de luchtvaart krijgt klappen, de hele toeristische sector staat te wankelen. Ook de cultuur- en evenementensector zal nog voor minstens de rest van 2020 zwarte sneeuw zien. Maar ook bijvoorbeeld de autosector kijkt met een bang hart naar de gevolgen: producenten kampen met overstock, want consumenten stellen hun aankoop uit. Bepaalde bedrijven zullen een enorme dreun krijgen, vooral diegene die hun auto’s niet snel kunnen elektrificeren.
De positie van de farmasector wordt onhoudbaar: die is vandaag quasi ongereguleerd, spelers doen er hun goesting. De sector heeft niet geanticipeerd op de uitbraak van het coronavirus, en dan worden acute tekorten plots grote acute problemen. Het is pijnlijk duidelijk geworden hoe kwetsbaar we zijn als we voor essentiële geneesmiddelen en testkits geheel afhankelijk zijn van import uit Azië.’

Einde van de globalisering?
‘Wordt dit een keerpunt voor de globalisering? Misschien voor een deel wel. Maar alles terug lokaal gaan produceren kan niet, dat zou onzinnig zijn. Vergeet niet dat de globalisering ook belangrijke voordelen heeft meegebracht: de wereldwijde armoede is gevoelig gedaald, bij de opkomende economieën zijn de inkomens met gemiddeld 60% gestegen.’

Lokale landbouw
‘Voor andere sectoren is een terugkeer naar meer lokale productie wel aan de orde. Vooral voor voeding, landbouw en dierlijke producten is dit wenselijk, die industrieën zijn minder complex maar toch bijzonder koolstof-intensief: zo is 17% van de globale CO2-uitstoot afkomstig van de veestapel. Vandaag is het binnen de Europese eenheidsmarkt de norm om barrièreloos producten in en uit te voeren. Groenten en vlees uit alle windstreken komen hier terecht en zijn vaak goedkoper dan de Belgische producten.

Lokale landbouw heeft enorme voordelen qua duurzaamheid, maar om ‘onze’ producten beter aan de man te brengen moet je die voor- en nadelen ook meerekenen in de prijszetting. De CO2-prijs doorrekenen in producten als vlees kán, in Zweden doen ze dit al. Je kan ook specifieke labels voor lokale productie in het leven roepen. Maar louter rekenen op de goodwill van consumenten zal geen zoden aan de dijk zetten.’

Circulair Amsterdam
‘Lokale productie en korte keten stimuleren lukt beter als het een onderdeel vormt van een bredere visie en aanpak. Zo heeft Amsterdam sinds enkele maanden een circulair actieplan, gebaseerd op de ‘donut-economie’ van de Britse econome Kate Raworth. De Amsterdamse circulaire strategie 2020-2025 is een van de meest gedurfde plannen van Europa: de stad wil uiteindelijk 100% circulair worden, zowel qua aankopen, constructie als consumptie. Tegen 2030 moet Amsterdam ook een vijfde minder gaan consumeren. Die voornemens waren er al langer, maar de recente crisis zal het draagvlak voor het plan alleen maar groter maken. De Amsterdamse ambities zijn overigens geen solo slim, Nederland stelt zich eenzelfde doel voor ogen, net als de Europese Commissie. Maar in Vlaanderen leven die ambities niet, wij staan erbij en kijken ernaar.’

Verduurzaam de supply chain
‘Hoe schitterend de plannen van Amsterdam ook mogen zijn, de economie en productie verduurzamen doe je op een hoger niveau. Met de Green Deal worden grote stappen gezet, maar momenteel kijkt het huidige Europese beleid alleen naar wat er gebeurt binnen de EU. In een efficiënte Europese fabriek kan een auto wel koolstofarm worden geassembleerd, we hebben geen controle over de wijze waarop de duizenden onderdelen die van buiten de EU komen worden gemaakt. Als ze de klimaatuitdaging echt wil aangaan, dan zegt de EU tegen andere landen: ‘Wil je exporteren naar Europa, dan moet je ons bewijzen dat je koolstofarm produceert.’ Zo zet je ook de rest van de wereld in beweging, want iedereen wil actief zijn op de rijke Europese binnenmarkt. Door mee koolstofarm te denken, kunnen producenten in Azië of Afrika de hele wereld helpen innoveren. Europeanen denken te vaak: “Ze kunnen dat niet” of “Ze gaan dat niet willen doen”. Dat is een zeer arrogante maar helaas nog altijd courante instelling.’

Werk voor mister Michel
‘Eigenlijk is het simpel. Voor productie: decarboniseer de hele waardeketen; voor consumptie: ent de fiscaliteit op de carbon footprint van een product en al zijn onderdelen. Zo krijg je de duurzaamheidsmolen op gang. Zo gek is dat idee niet, zelfs niet in tijden van corona. Vele Europese bedrijven merken nu: we krijgen geen leveringen meer, we moeten onze keten robuuster maken. Als ze die keten nu dan toch herbekijken, kunnen ze die gelijk duurzamer maken. Die aandacht voor de supply chain groeit langzaam maar zeker, niet alleen vanuit koolstof-perspectief maar vanuit de hele levenscyclusanalyse (LCA) en de impact op waterverbruik, biodiversiteit, ruimtebeslag en andere conventionele vervuilingsparmeters. Idealiter wordt zo’n omslag geleid vanuit een gezamenlijk Europees beleid – de nieuwe Green Deal biedt dat soort hefboom. Maar eenvoudig wordt het zeker niet, er is nog veel werk aan de winkel voor mister Charles Michel!’

Heil in LCA
‘Productie en prijszetting aan de hand van LCA is allang geen utopie meer. Wel is er nog veel discussie over welke lasten zwaarder doorwegen, bijvoorbeeld koolstofarm tegenover ontginningsintensief. Maar de modellen zijn matuur, we moeten er pragmatisch mee aan de slag en zeker niet wachten tot de perfectie voor de deur staat. Er is voldoende kennis, we kunnen gaandeweg nog bijstellen. Fiscaliteit aan de hand van LCA kan tegen 2030 een solide, algemeen erkend systeem zijn.’

Steden aan de top
‘Amsterdam is een voorloper op vlak van circulariteit, Kopenhagen is dat met haar systeem van stadsverwarming. Beide steden hebben moeilijk pionierswerk verricht, ook qua duurzame mobiliteit. De lockdown zorgt vandaag voor kleine fiets-revoluties in steden als Milaan, Brussel, Ljubljana en Bogotá, die nu enorme stappen durven zetten in tijden van corona. Die vastberadenheid is geheel te danken aan het voorbereidende werk van de pioniersteden, zij zorgden voor een positief imago.’ 

En in Gent
‘Gent zit in België in de kopgroep van duurzame steden, maar kan nog vele stappen zetten.  Ik zie niet waarom Gent niet de revolutionaire wegen van Amsterdam of Kopenhagen zou kunnen inslaan. De duurzame transitie komt er volgens mij ook vanuit het lokale niveau, via stedelijke en gemeentelijke ambities. En die moeten worden gesteund door burgers en verenigingen, die duidelijk moeten laten zien dat ze een ambitieus beleid appreciëren. Wat opnieuw zal leiden tot méér lef bij de lokale beleidsmakers.’

Revolutie
‘De rol van een milieuvereniging als GMF kan dus zijn: verbreed het draagvlak, zorg ervoor dat een stad ambitieus wil zijn. Zet als vereniging de positieve kanten van de lockdown in de verf: mensen die heil zochten in het groen aan de stadsrand, de verbeterde luchtkwaliteit. Grijp de digitale revolutie vast: help kleine kmo’s op pad om meer te gaan telewerken, of help lokale restaurants om zich digitaal te organiseren. Dat kan eventueel in samenwerking met UNIZO of andere partners. Zet als middenveldorganisatie meer in op sociale innovatie, want vernieuwing en revolutie komt niet alleen uit technologische hoek.’

Dit artikel is geschreven door Thijs Michiels voor Frontaal (editie zomer 2020), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s: Johan Albrecht, Pexels (Daria Shevtsova – markt), Pixabay (jeshoots-com – luchthaven), Unsplash (Callum Shaw – betoging)