Wind zaaien… storm oogsten

De meeste mensen zijn overtuigd van de voordelen van windenergie. Tot er concrete plannen op tafel komen, en ze plots worden geconfronteerd met windmolens in hun buurt. Dan krijg je vaak een storm van protest, die meestal uitgaat van het NIMBY-principe: Not In My Back Yard. Waarom krijgen windmolens zo vaak tegenwind van boze burgers en lokale actiecomités?

Als we het hebben over windmolens zijn er tal van voor- en tegenargumenten. In dit artikel bekijken we zowel technische als sociale argumenten, en onderzoeken we hoe het beter kan. 

Technische argumenten
Het argument dat het meest voor de hand ligt, is dat windmolens impact hebben op het landschap. Technisch gezien zijn de beste zones voor het inplanten van windenergie vaak gebieden die landschappelijk waardevol zijn, zoals vlakke kustgebieden en heuveltoppen; dit zijn meestal windrijke gebieden. Het opwekken van windenergie neemt ook veel ruimte in beslag. Om een grote hoeveelheid windenergie op te wekken, worden vaak meerdere windmolens geplaatst. We zien ook een trend waarbij nieuwe modellen windmolens steeds groter worden, waardoor de visuele impact versterkt en het landschap wordt doorbroken. Ze werpen ook een bewegende slagschaduw die vervelend kan zijn voor wie eronder leeft.

We kunnen windmolens duidelijk zien. Vroeger werd energie ver weg van bewoonde gebieden geproduceerd. Via een netwerk van hoogspanningskabels kwam ze in de huizen terecht, zonder dat de productie zelf zichtbaar was. Wonen, produceren en consumeren werden lange tijd organisatorisch en ruimtelijk gescheiden gehouden. Windenergie brengt energieproductie dichter bij huis. Dit schrikt mensen af omdat de onzichtbare energieproductie nu plots heel aanwezig is. 

Ook geluidshinder is een veelbesproken tegenargument. Bewoners die in de buurt van een windmolenpark wonen, ervaren het geluid van windmolens als storend. Natuurlijk is dit erg subjectief: hoe ieder individu geluid ervaart verschilt sterk. Geluid is ook contextafhankelijk: elementen zoals achtergrondlawaai, weersomstandigheden en het type turbine spelen een rol. 

Sociale elementen
Bij tegenargumenten van windmolens zijn er eveneens psychologische en sociale aspecten terug te vinden, zoals vertrouwen en framing. Zoals eerder aangegeven, zijn mensen niet vertrouwd met een zichtbare energieproductie. Windmolens kunnen gezien worden als een bedreiging, omdat mensen onzeker zijn over nieuwe technologie. Je weet niet wat de gevolgen zullen zijn. Mensen hebben tijd nodig om te wennen aan veranderingen. Eenmaal ze de windmolens gewoon zijn, zijn attitudes tegenover windmolens positiever.
Er is sprake van een ongelijke verdeling van lasten en lusten. Een windturbine die energie aan het algemene elektriciteitsnet levert, zorgt niet noodzakelijk voor een direct gebruiksnut voor omwonenden. Zij ervaren dus wel de lasten van een windmolen in de buurt, maar niet altijd de lusten. 

Framing
Naast gevoelens van vertrouwen en onzekerheid is framing ook een belangrijk onderdeel in de weigerachtige houding tegenover windmolens. Omwonenden kunnen bij het plaatsen van windmolens geen mening vormen over een project dat nog niet werd gerealiseerd. Ze kunnen geen beroep doen op hun eigen ervaringen, waardoor ze afhankelijk zijn van externe informatie die ze krijgen van projectontwikkelaars, media, actiegroepen enzovoort.
Die stakeholders proberen elk hun eigen belangen te verdedigen en willen van hun eigen perceptie het dominante denkkader maken. Zo ontstaat framing: het ontwikkelen van verschillende denkkaders over het plaatsen van windmolens, waardoor verschillende actoren eenzelfde landschap anders waarnemen. 

Hoe kan het beter?
Framing kan je voorkomen door een gemeenschappelijk kader te scheppen. Participatie door burgers kan een oplossing zijn. In huidige situaties is er vaak een te grote afstand tussen burgers en experts waardoor er te vaak over burgers heen wordt gekeken. Omwonenden worden niet betrokken in het proces, omdat lokale overheden er vaak het nut niet van inzien. Argumenten voor het plaatsen van windmolens worden verdedigd door projectontwikkelaars en hogere overheden. Daarnaast vermijden lokale overheden participatie, uit schrik om burenruzies te creëren.

Pleiten voor meer participatie
Toch is het relevant om burgers te laten participeren. Allereerst is participatie een democratische waarde: mensen zouden betrokken moeten worden bij beslissingen die hun leefomgeving veranderen. Participatie zorgt er ook voor dat er meer vertrouwen is tussen de verschillende actoren en de burgers. Zo wordt een draagvlak gecreëerd en is er minder protest vanuit gevoelens van wantrouwen en onzekerheid. De expert krijgt de ondersteunende rol. 

Ook dragen burgers bij aan de inhoudelijke kwaliteit van het beslissingsproces: ze bekijken de materie vanuit een ander perspectief en een onwetende positie. Dit kan een frisse kijk of nieuwe inzichten opleveren, zaken die wetenschappers en professionals misschien over het hoofd zouden zien. Omdat omwonenden ook belang hechten aan andere zaken en gevaren anders inschatten. 

Ons besluit is dat er een hoge nood is aan burgerparticipatie om windturbines succesvol in te planten. Doordat inwoners inspraak hebben doorheen het proces en de uiteindelijke beslissing, kan men ervoor zorgen dat negatieve framing wordt vermeden. Energent en Ecopower verworven toestemming om een windturbine op gronden van Universiteit Gent te plaatsen, meer specifiek in de zone nabij E17 en E40. Voor UGent was rechtstreekse burgerparticipatie een belangrijke voorwaarde, zij willen omwonenden de kans geven om te participeren. We hopen dat door burgerparticipatie de angst en onzekerheden bij omwonenden wegneemt. Enkel op die manier kan je windmolens integreren in een positief verhaal.

Vergis je niet: bij GMF zijn we helemaal pro de productie van windenergie in en rond Gent! Meer weten over windenergie en in rond Gent? Neem een kijkje op energent.be/projecten/investeringsprojecten/windturbines/

Dit artikel is gebaseerd op het onderzoek naar windenergie ‘wie wind zaait, zal storm oogsten’ van Yves Pepermans en Ilse Loots en werd geschreven door Célina Rosseeuw voor Frontaal (editie zomer 2020), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Illustratie en foto’s: Marie Bockaert, Pixabay: Makunin (windmolens) – Startupstockphotos (vergadering)