Hendrik Vos over Green Deal: ‘klimaat is een bewust gekozen Europees project’

De nieuwe Europese Commissie kwam met de nodige moeite tot stand. Maar eens geïnstalleerd schoten von der Leyen, Timmermans, Vestager en co. uit de startblokken met veel ambitie. Volgens hen wordt de nieuwe Green Deal een nieuw ‘man on the moon’-moment voor de EU. Even checken bij professor en Europa-expert Hendrik Vos wat hij ervan denkt, en wat de gevolgen zullen zijn voor België, Europa en de rest van de wereld. N.v.d.r. dit interview vond plaats vóór de coronacrisis, daarom wordt er met geen woord over gerept.

Klimaat opnieuw prioriteit

‘Er beweegt vandaag vanalles rond klimaat, van klimaatmarsen in Brussel tot speeches van Greta Thunberg in Davos. De nieuwe commissie-von der Leyen heeft bewust gekozen om de kwestie heel ernstig te nemen en er een Europees project van te maken. Maar klimaat an sich staat al langer op de Europese agenda en is er nooit echt weggeweest. In 2007 kwam commissievoorzitter Barroso speechen in Gent. Zijn betoog ging toen bijna uitsluitend over klimaat. Maar vervolgens kwam er een economische crisis en dan een vluchtelingencrisis, en verloor het thema zijn plek bovenaan de politieke agenda. Maar in de Unie bleef men ondertussen achter de schermen verder werken rond milieu en klimaat.’

Eerdere ambities

‘De Europese Unie speelt al sinds Kyoto een voortrekkersrol en schroefde over de jaren heen haar klimaatambities op. Tot nog toe heeft ze die ook allemaal gehaald, inclusief de 20/20/20-doelstellingen: het streefdoel om tegen 2020 20% minder broeikasgassen uit te stoten, 20% energie-efficiënter te zijn en 20% van die energie uit hernieuwbare bronnen te halen. Daar moet wel bij verteld dat er toen nog heel wat laaghangend fruit te plukken viel. Zo waren de invoer van een Europees verbod op gloeilampen en strengere regels voor toestellen met stand-byfunctie relatief eenvoudige maatregelen, maar ze zorgden wel voor een groot rendement. Ook de economische crisis zelf heeft de klimaatzaak vooruit geholpen: verouderde bedrijven met een grote en vervuilende uitstoot gingen vanzelf failliet. De nieuwe ambities zullen dus veel voelbaarder en verregaander zijn dan de al uitgevoerde, “gemakkelijke” 20 procent.’

Green Deal

‘De Green Deal is in de eerste plaats een intentieverklaring van de Europese lidstaten om tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld te worden. Maar tegelijk komt er ook een hele lijst van concrete doelstellingen die moeten worden uitgevoerd en worden er echte klimaatwetten gestemd. De druk staat erop, de ambitie is groot. Lidstaten ondervinden dat ze niet kunnen achterblijven: er is een momentum, iedereen wil en moet mee in bad. Enkel Polen ligt nog dwars, maar dat land is zich zodoende steeds meer aan het isoleren. Er zullen nog moeilijke en slopende onderhandelingen volgen, onder andere met de Visegrádgroep, maar ook met andere lidstaten. Over de “wie doet wat?” hebben ze het nog niet gehad. De neuzen over het continent staan zeker niet allemaal in dezelfde richting, maar dat is eigenlijk nooit anders geweest.’

Fence sitter

‘Het is Europa dus menens. Onvoorstelbaar, maar in onze Vlaamse regering wordt af en toe nog wat lacherig gedaan over de Europese ambities. Maar dat gaat echt niet blijven pakken, lidstaten die de maatregelen niet tijdig in de eigen wetgeving verankeren en implementeren zullen worden beboet. Bovendien is het draagvlak onder de lidstaten zelf ook flink gegroeid. De Scandinavische landen zijn op gebied van klimaat en energie altijd al leaders geweest, terwijl de Zuid-Europese landen zich steeds als laggards, achterblijvers gedroegen. Omdat net de zuidelijke landen het hardst worden getroffen door extreem weer en verwoestijning zijn sommige de laatste jaren opgeschoven naar de kant van de leaders. Tussen haakjes: België heeft zich altijd gedragen als fence sitter, vanaf de zijlijn de kat uit de boom kijken. En dat doen we in feite vandaag nog altijd. Op sommige vlakken zetten we zelfs echt de hakken in het zand.’

Transitiefonds

‘Sommige lidstaten moeten op het gebied van energiewinning een gigantische shift maken, een dure en moeilijke operatie. Europa voorziet geld om dat te faciliteren en betalen, en zo ook de Oost-Europese landen over de streep te trekken. In totaal zal dat transitiefonds zo’n 100 miljard euro bedragen. Maar de groene toets gaat verder dan dit fonds en wordt ook ingeschreven op andere terreinen, zoals door Europa gesubsidieerde regionale projecten.  De aanleg van een nieuwe weg of haven zal niet langer blind worden gesubsidieerd. Aan zo goed als alle regelingen wordt een duurzaamheidstoets toegevoegd en gaat er veel aandacht naar vergroening.’

Oude koeien

‘Het lijkt in Europa wel de goede richting op te gaan en de EU koestert goede voornemens. Maar er gaat nog altijd Europese steun naar de ontwikkeling van een gaspijpleiding Grote agrobedrijven die door hun intensieve monocultuur de bodem uitputten en de biodiversiteit om zeep helpen slorpen massaal landbouwsubsidies op. Het is dus zeker niet allemaal rozengeur en maneschijn. Sommige zaken sleurt Europa mee uit het verleden, en ze voelen er zich vandaag in Brussel erg ongemakkelijk bij. Het is de rol van milieubewegingen om hen hieromtrent op de vingers te tikken. Wanneer een EU-commissaris zegt dat de landbouw moet vergroenen, dan moeten activisten hem of haar op dergelijke inconsequenties wijzen. Geef beleidsmakers een ongemakkelijk gevoel, zo zal er misschien iets veranderen.’

ETS-systeem

‘Ik geloof in het potentieel van ETS, het Europees systeem van de handel in uitstootrechten. Als je denkt in termen van vraag en aanbod zijn bedrijven die emissierechten afkopen een efficiënte manier om doelstellingen te verwezenlijken. Vervuilen wordt niet verboden maar wel steeds duurder, zodat bedrijven al gauw de afweging maken: wordt het niet eens tijd om te investeren in nieuwe, schone technologieën? Dat wérkt in onze vrije markt, maar enkel als aan de juiste randvoorwaarden wordt voldaan: 1/ de prijs per ton CO2-emissie moet hoog genoeg staan, en 2/ de meest vervuilende sectoren zoals aluminiumbedrijven en de luchtvaart moeten worden meegenomen.’ 

Duurzame productieprocessen

‘De EU wil dat ETS-systeem exporteren naar de rest van de wereld. Voorlopig moeten importeurs uit de rest van de wereld enkel voldoen aan bepaalde normen voor de producten zelf, een soort van kwaliteitscontrole aan de grens. Tot dusver keken we niet naar de productieprocessen om goederen te maken, dat is ook moeilijker te controleren. Steeds meer stemmen binnen de Unie overwegen nu om vervuilende productieprocessen extra te belasten. Willen landen buiten de EU met ons handelen: goed. Maar koesteren ze niet dezelfde klimaatambities als wij, dan gaan we hun producten extra belasten.’

Internationale invloed

‘Onze handelspositie als EU – één interne markt met 500 miljoen koopkrachtige inwoners – vind je nergens anders ter wereld. Iedereen wil met ons onderhandelen: wij zijn (na de VS) de tweede grootste importeur en (na China) de tweede grootste exporteur ter wereld. Wij zitten dus op een enorm potentieel en kunnen via ons handelsbeleid veel gedaan krijgen. Denk maar aan het bijstellen van het op til zijnde Europese handelsakkoord met MERCOSUR: De EU kan Jair Bolsonaro onder druk zetten om de ontbossing van het Amazonewoud tegen te houden. Die landbouwgrond wordt immers gebruikt om soja te verbouwen en te exporteren naar Europa. De EU moet durven om haar economische macht strategischer in te zetten.’

Think Global, Act Local

‘Het is zeer belangrijk dat er over het klimaat “grote” afspraken worden gemaakt, dat er druk wordt uitgeoefend en initiatief genomen van bovenaf. Zo ontstaat er een beweging en een sfeer waarin iedereen mee moet. Maar de concrete realisatie op het terrein hangt af van heel veel lokale factoren. Steden en gemeenten spelen hier een sleutelrol en kunnen vaak de grootste impact bereiken. Ook scholen, ondernemingen, de horeca, enzovoort moeten worden meegenomen. Er moet bv. een woonbeleid worden uitgewerkt dat de grote principes ook in de praktijk vertaalt. Dat kan gaan om kleine initiatieven zoals de geveltuintjes van GMF; allemaal samen dragen die wel bij tot het “grote” beleid en – minstens even belangrijk – versterken ze het draagvlak. Als een stad of gemeente toont dat het vandaag vanzelfsprekend is om het klimaat mee te nemen in elke vorm van het beleid, dan wordt dat ook voor haar inwoners al gauw normaal. En precies die sfeer hebben we nodig om werk te maken van een ambitieus beleid.’

Dit stuk werd geschreven door Thijs Michiels voor Frontaal (editie lente 2020), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!