Hoe zit het met onze industriële transitie? Tycho Van Hauwaert over industrie in de stad

Eind april 2021 stuurde Bond Beter Leefmilieu een persbericht uit over de PFOS-vervuiling in de bodem bij de werken aan de Antwerpse Oosterweelverbinding. Naarmate er meer informatie vrijkwam over het dossier, bleek de omvang van het schandaal buitengewone proporties aan te nemen. Tycho Van Hauwaert geeft ons een blik op de toekomst van stedelijke industrie.

Wat dacht je toen het PFOS-schandaal aan het licht kwam?
‘Hoe kan dat nu dat wij ons in 2021 nog moeten bezighouden met chemische vervuiling? Dat zijn dossiers van 20 à 30 jaar geleden. Nu moeten we terug daarop gaan werken, terwijl we eigenlijk moeten bezig zijn met klimaatneutraliteit en de industrie van de toekomst.’

Kun je dat schandaal nog eens kort samenvatten?
‘Tijdens de werken voor de Oosterweeltunnel sinds 2017 is er PFOS aangetroffen in de grond en het grondwater. Die is afkomstig van de 3M-fabriek die dat produceerde tot 2002, bijvoorbeeld voor antikleefpannen, regenjassen en blusmiddelen. Maar ze hebben die stof systematisch geloosd, waardoor er vandaag wordt gegraven in verontreinigde grond met concentraties tot 1.000 microgram. Dat is een van de hoogst gemeten waarden ter wereld: zo’n 10.000 keer meer dan huidige gezondheidsnorm. Bovendien is 3M gelegen tussen woongebied en natuurgebied.’

Moeten wij ons in Gent ook zorgen maken?
‘Intussen hebben ze gezien dat het eigenlijk overal zit. Bijvoorbeeld ook op plaatsen waar ze vroeger met blusmiddelen hebben gewerkt zoals brandweerkazernes, vliegvelden en industriële sites. Dat bluswater wordt dan niet opgevangen, kruipt in de grond en komt via het grondwater terecht in onze waterlopen. Zo verspreidt het zich heel snel. Hier in Gent zal je wellicht niet de concentraties aantreffen die je in Antwerpen vindt, maar wel concentraties die de Europese gezondheidsnorm fel overschrijden.’

Zijn er na PFOS nog andere chemische verontreinigingen waar we ons aan mogen verwachten?
‘PFOS is slechts een onderdeel uit een verzameling van meer dan 6.000 stoffen onder de verzamelnaam PFAS. Samen met PFOA heeft dat een van de zwaarste effecten. Maar over al die andere stoffen is er nog te weinig gekend. Vandaag produceert 3M bijvoorbeeld PFBS. Die stof is iets minder bioaccumulatief, wat ook betekent dat het gemakkelijker oplost in water. Daardoor komt het sneller terecht in ons drinkwater. Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden pleiten nu voor een algemene PFAS-ban. België doet daar voorlopig niet aan mee. Maar in de Europese duurzame chemische strategie staat zelfs dat die PFAS-ban er mogelijks komt in 2025 of 2030. Naast PFAS moeten we  ook verder kijken naar PCB’s, TBT en stoffen die gelinkt zijn aan raffinageprocessen van olie, zoals BTEX.’

Wie doet er aan wetenschappelijk onderzoek over al deze stoffen?
‘PFAS werd in 2010 al onderzocht door Universiteit Antwerpen. Zij hebben vastgesteld dat het algemeen in ons bloed zat in Vlaanderen. Door onze vele waterlopen verspreidt het hier natuurlijk gemakkelijker. Momenteel hangt het er nog van af welk doctoraal onderzoek er wordt gedaan. Ook 3M zelf doet aan onderzoek, maar dan net om het tegendeel te bewijzen: dat het al bij al nog meevalt. Dat is een beproefde strategie vanuit de industrie. We hebben dat ook gezien bij de klimaatopwarming: Shell publiceerde bijvoorbeeld onderzoeken dat het niet aan hen ligt of aan de mensen, maar aan de aarde zelf. Eigenlijk zou de overheid verder onderzoek moeten coördineren naar al deze stoffen en naar de evolutie van de concentraties in ons bloed, in de lucht en in het water.’

Industrie dichtbij woongebied is ook hot topic in Gent: recent gingen Gents MilieuFront en Stad Gent in beroep tegen de uitbreiding van Christeyns, een zeepfabriek aan de Afrikalaan die met gevaarlijke chemicaliën werkt. Hoe sta jij daar tegenover?
‘Er is niemand die graag tussen de industrie woont, zeker niet als er met gevaarlijke chemicaliën wordt gewerkt. Industrie moet nooit verweven zijn met woongebied. Integendeel: van die chemische stoffen kan je best zo ver mogelijk wegblijven. Er moet wel een juiste balans gevonden worden tussen industrie, mens en gezondheid. Christeyns was ook van plan om op termijn te verhuizen, maar daar hoor je nu dan niets meer van. Dergelijke plannen moet je eigenlijk zo transparant en zo goed mogelijk voorbereiden.’

‘Bij Bond Beter Leefmilieu pleiten we voor een industrieel transitiekader. Dat is een soort plan van waar de industrie naartoe moet: klimaatneutraal tegen 2050, maar daar hoort ook de uitfasering bij van PFAS en vervuilende chemische stoffen. En je moet ook de maatschappij erbij betrekken om het net zo ambitieus mogelijk te maken: samen met de burgers, de vakbonden en alle betrokken partijen. Alleen zo krijg je een maatschappelijk breed gedragen beleid.’

Zijn er nog Gentse bedrijven die je van dichtbij opvolgt?
‘Ja, op Belgisch niveau is ArcelorMittal nog steeds de grootste uitstoter met zo’n 9 miljoen ton CO2 per jaar. Hun staal wordt ook gebruikt bij Volvo Gent in de productie van hun auto’s. Vandaag produceert ArcelorMittal staal via steenkool. Ook zij moeten in 2050 klimaatneutraal zijn. De vraag is alleen hoe. Eigenlijk zijn er niet veel alternatieven: volledig met waterstof, elektrificatie of een soort hybride vorm waarbij je CO2 opvangt. Bij die eerste twee opties moet je de volledige installatie ombouwen. Interessanter voor Gent is die hybride vorm waarbij ze hun bestaande hoogovens kunnen aanpassen om deels waterstof in te schakelen en de rest van de uitstoot op te vangen. In dat geval kunnen ze een deel van hun huidige installatie behouden. Groen staal zal iets duurder zijn, maar ze hebben wel meteen een grote afzetmarkt: de internationale tak van Volvo heeft aangekondigd dat zij vanaf 2026 auto’s gaan bouwen met groen staal.’

‘Wij vrezen ervoor dat als de Gentse site niet op tijd klimaatneutraal wordt, dat ArcelorMittal misschien zal investeren in andere sites zoals die van Duinkerke. Dat zou een sociaal-economische ramp kunnen worden, want momenteel werken er 5.000 mensen op hun Gentse site. Het zal dus een race worden van wie als eerste de beste plannen heeft. Wij hopen dat de overheid een plan heeft en hen gaat ondersteunen. Dat kan in de vorm van subsidies en infrastructuur, maar hopelijk doen ze er alles aan om die jobs hier te houden en die industrie tegelijkertijd circulair en klimaatneutraal te maken.’

Welke andere stappen zijn er al gezet voor de Gentse haven?
‘De Gentse haven wil een circulaire hub worden. Onder de naam ‘North Sea Port’ werken ze samen met Terneuzen en Vlissingen aan grote klimaatambities. Terwijl spreekt de Antwerpse haven over het opvangen van CO2-uitstoot vanuit het idee dat ze daar altijd met koolstof zullen werken. Zij hebben natuurlijk hun olieraffinaderijen. Die leveren basisproducten voor hun grote chemiecluster, waar dan weer plastics worden geproduceerd. Daardoor blijven ze vastzitten in een lineair proces. In Gent heb je naast de staalnijverheid ook recyclage-industrie zoals de papierfabriek van Stora Enso, één van de  grootste van Europa. Zij leveren hun restwarmte aan Volvo waarmee ze hun energieverbruik deels dekken. Daar moeten we naartoe: industriële symbiose.’

‘Momenteel loopt hier ook het project North-C-Methanol waarmee ze de CO2-uitstoot van ArcelorMittal deels opvangen en samen met waterstof omzetten tot methanol. Die gebruiken ze dan als scheepsbrandstof. Zo stoot je die CO2 natuurlijk alsnog uit via verbrandingsmotoren. Maar als je die methanol gaat gebruiken om er bijvoorbeeld plastic van te maken, dan krijg je een circulair proces. Soit, het is een eerste testfase, maar het blijft natuurlijk wel de bedoeling om op termijn alle CO2-uitstoot te reduceren.’

Van klimaatneutrale industrie nog even terug naar de vervuiling: denk jij dat we bijvoorbeeld ooit veilig kunnen zwemmen aan het Houtdok?
‘Absoluut! De industrie zal nooit de properste zijn, maar normen blijven evolueren. Je ziet de kwaliteit van de waterlopen steeds verbeteren. En als het om historische vervuiling gaat, dan zal de overheid een plan moeten ontwikkelen om bepaalde zones te saneren. In het Houtdok zit de vervuiling vooral in het slib door oudere industriële activiteiten. Ik denk als je dat saneert dat de waterkwaliteit er sterk op vooruit zal gaan. En elke overheid moet ernaar streven om zo’n dingen te realiseren.’

Dit artikel werd geschreven door Zjef De Loose voor Frontaal (editie herfst 2021), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s: Noor Van Weverberg, istockphoto Kosmos111 (wetenschapper), Pexels Frans Van Heerden (industrie), Pixabay Geralt (CO2)