Met de materiaalstroom mee

Er wordt voorspeld dat de Belgische economie in 2020 7,5% zal krimpen, met 37.300 gesneuvelde jobs tot gevolg. De welvaartsstaat kon een sociaal bloedbad vermijden maar de coronacrisis maakt onze paradox duidelijk: de economie is slechts stabiel wanneer er groei is, maar die groei pleegt roofbouw op de planeet en zijn hulpbronnen. Kan de circulaire economie (CE) een uitkomst bieden?

Definitie
In 2020 is het eerste circulaire voetpad in de Gentse Leeuwstraat een feit: CO2 en metaalslakken, restafval dus, zijn de grondstoffen. Ook neemt het productieproces meer CO2 op dan het verbruikt. Dat is in een notendop de CE: productontwerp houdt rekening met afval en verspilling, afval wordt voedsel en groene energiebronnen worden koning. Op macroniveau betekent dit het loskoppelen van economische groei en materiaalgebruik.

Populair
Circulair is populair. De CE is een centraal onderdeel van de Europese Green Deal. Vlaanderen wil niet alleen het materiaalverbruik met 30% reduceren tegen 2030, maar heeft ook de ambitie Europees koploper te worden inzake CE2. De Gentse Cleantech Cluster is een netwerk van overheden, onderzoekscentra en ondernemers die circulaire initiatieven op touw zetten. Het voetpad in de Leeuwstraat is daar het resultaat van.

Jonge leeuwen
Maar ook jonge starters omarmen de circulaire businessmodellen. Een van die modellen is product as a service (PaaS). De producent blijft eigenaar en verkoopt de dienst die het product biedt, niet het product zelf.
‘Wanneer we onze refill points enkel zouden verkopen, hebben we achteraf geen verantwoordelijkheid meer, terwijl er zeker nood is aan onderhoud en technische ondersteuning. Vandaar dat we liever verhuren’, zegt Colin Deblonde. Als student richtte hij Dripl op, een bedrijf dat suikerarme limonade verkoopt en het bijhorende refill point verhuurt.
Het PaaS-model kan tot 50% minder uitstoot genereren, onder andere omdat het de incentive geeft de levensduur van het product te verlengen.
‘Wij ontwerpen onze batterijen in eerste instantie als design to last’, legt Sam Van Acker uit. Samen met Lise en Arne richtte hij als student Bright Energy op. Ze bouwen modulaire batterijen die de concurrentie moeten aangaan met dieselgeneratoren die gebruikt worden op bouwwerven. ‘Het is de bedoeling dat de systemen een vijftiental jaar meegaan.’

Vervanging
Design to last is slechts één strategie. Een andere is design for dissasembly: tijdens het ontwerp houdt men rekening met de impact van het materiaal.. Colin: ‘Wanneer één onderdeel stuk is, moet niet de helft van onze refill point vervangen worden zoals bij een espressomachine.’
Bright Energy monitort hun batterijen op celniveau. Op die manier hoeft enkel de cel die stuk is vervangen te worden. Geen overbodige luxe. Uit onderzoek blijkt dat 80% van de milieu-impact tijdens de ontwerpfase wordt bepaald4. Wanneer design for dissasembly gecombineerd wordt met PaaS, heeft de producent er alle belang bij een product te ontwikkelen dat én makkelijk herstelbaar is én zo lang mogelijk operationeel blijft. Gevolg: daling van de milieu-impact. Voor Bright Energy is berekend dat dit tot 60.000 kg CO2 per werf per jaar kan zijn. ‘De ecologische oplossing moet de economische keuze worden’, legt Arne uit. ‘Uiteindelijk draait het om de prijs.’

Technologie
Technologie is de motor achter de CE. Wat vroeger een logistieke nachtmerrie was, is nu met behulp van algoritmes behapbaar. Deelplatformen zijn gemeengoed geworden. Iedereen kent AirBnB en Uber, maar er is ook Werflink, een platform voor de bouwsector om materialen te delen. I-Revitalise doet hetzelfde voor hoogtechnologische machines. Peerby biedt burgers de mogelijkheid spullen te ontlenen. Ook hier zien we weer de shift van bezit naar gebruik.

Belofte
Duizend achthonderd miljard euro kan de EU tegen 2030 besparen wanneer ze volop inzet op de circulaire economie. Accenture berekende dat we tegen 2050 met een tekort van acht miljard ton grondstoffen te maken krijgen bij een business-as-usual scenario. Er staat dus heel wat op het spel. Kan de CE zijn beloftes waarmaken?

Materiaal is weerbarstig. Zo zou slechts 29% van de materialen in aanmerking komen om gerecycleerd te worden. Voor aluminium, een makkelijk te recycleren materiaal, geldt dat slechts 16% van de oorspronkelijke hoeveelheid nog in circulatie zal zijn tien jaar later.

On-demand services zoals Uber zorgen net voor méér verkeer en uitstoot, terwijl deelsystemen gedragen door particulieren (peer-to-peer) per deelwagen zes tot acht wagens van de weg halen, hoewel ook dit cijfer kritisch moet bekeken worden. Autodeelsystemen mogen bijvoorbeeld het openbaar vervoer niet vervangen.

Voorlopig besluit
Wanneer CE enkel een business strategie is, zal het weinig zoden aan de dijk brengen. Er zal integendeel meer markt gecreëerd worden. We mogen dus niet de fout maken de CE enkel als een technische discussie te zien. Circulariteit moet ingebed zijn in een bredere, politieke discussie: waar willen we naartoe met deze wereld?

 Dit artikel werd geschreven door Michaël Verest voor Frontaal (editie lente 2021, het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Illutstratie en foto’s:  Marie Bockaert, Pexels Tom Fisk (afval), Pexesl Madison Inouye (aluminium)