Spreekt het klimaatplan Gent fossielvrij?

Eind 2020 stelde Stad Gent haar nieuwe klimaatplan voor de periode 2020-2025 voor. Het doel van dit plan is om met concrete acties en budgetten klimaatneutraliteit in 2050 te realiseren. Maar wat staat er eigenlijk in? En lukt het Gent ook om deze ambities waar te maken? 

Is Stad Gent goed bezig?
Wist je dat de uitstoot van de Stad Gent in de periode 2007-2018 met 16,4% daalde? Als we die lijn doortrekken, halen we de doelstelling van -40% in 2030 helaas niet. Gent moet dus een versnelling hoger schakelen. Dit nieuwe klimaatplan komt bijgevolg geen minuut te laat. Naast dit vernieuwde engagement neemt het plan daarbij voor het eerst klimaatadaptatie op zodat mitigatie (uitstootvermindering) en adaptatie in één actieplan terechtkomen. Een andere ambitie is om (lokale) hernieuwbare bronnen voor de elektriciteits- en warmtevraag van de huishoudens te verhogen tot 50%. Maar volstaat dit wel voor de stad om haar koploperspositie rond klimaatbeleid te behouden? 

De hoogtepunten
Eén blikvanger is het gasloos verwarmen van Gentse huizen. Op dit moment wordt een kwart van de Gentse CO2-uitstoot veroorzaakt door woningen. Per wijk, straat of type huis zal men onderzoeken welke gasloze oplossing het meest gepast is. Zo zal de stad warmtenetten realiseren en bewoners ondersteunen in hun overschakeling naar zonnepanelen en warmtepompen. 

Naast de transitie van fossiel naar hernieuwbaar staat energie-efficiëntie centraal. Daarom wilt de stad in samenwerking met De Energiecentrale het aantal renovatieadviezen en begeleidingen (ook van appartementen en sociale woningen) verdubbelen. Gent mikt op 30% minder energieverbruik bij woningen tegen 2030. Dat de Gentse klimaattransitie ook sociaal en rechtvaardig is, bewijst het rollend fonds dat mensen met een lager inkomen helpt met hun renovaties. 

Naar schatting komt 60% van de totale Vlaamse broeikasgasuitstoot van materiaalgerelateerde activiteiten (productie, transport, afval, voeding). Gent wilt met het gloednieuwe thema circulaire economie de uitstoot van deze activiteiten terugdringen. Hoe? Door het gebruik van primaire grondstoffen te verminderen en materialen langer in de kringloop te houden. Om dit aan te pakken brengt Gent nu alle circulaire initiatieven in kaart en bouwt zij haar netwerk verder uit. Deze uitdaging gaat ze samen aan met burgers, organisaties, de haven, bedrijfs- en academische wereld. 

En hoe loopt het met de klimaatadaptatie van de stad? Intensere hittegolven, extremere neerslag en langere droogteperiodes laten zich tegenwoordig al voelen. Daardoor zet Gent in op maximale ontharding, infiltratie van regenwater en het creëren van groenblauwe netwerken. Om de burger meer te sensibiliseren en stimuleren, komt er een brochure over klimaatrobuuste tuinen. Ook onthardingsprojecten en geveltuinen zullen verder ontwikkeld worden.

En ook dit nog… 
Veel Gentse bedrijven vallen onder het EU Emissions Trading System en zijn bijgevolg niet opgenomen in het klimaatplan. Voor de andere bedrijven voorziet Gent een langetermijnstrategie tot klimaatneutraliteit van hun gebouwen en bedrijventerreinen en lanceert ze energiecoaching. Daarnaast komt transport uitgebreid aan bod: van het beperken van voertuigkilometers tot deelsystemen en zero-emissiewagens. Door het circulatieplan in de binnenstad is het fietsverkeer gestegen met 50% en daalde het aantal auto’s er gemiddeld met 17%. Om deze cijfers continu te verbeteren zet de stad ook in op elektrische mobiliteit en duurzame logistiek. Tegen 2025 worden alle personen- en bestelwagens van de stadsvloot dieselvrij én zelfs – als het lukt- volledig elektrisch in 2030. En tot slot: voeding. De korte keten en plantaardige consumptie staat voorop en de stad streeft naar minder eten in de afvalbak.

Naar een fossielvrij Gent!
Het klimaatplan van Gent staat boordevol concrete acties met raakvlakken in alle beleidsdomeinen. Met de engagementen van het stadsbestuur en de uitvoering van deze acties zijn de doelstellingen in zicht. Maar als Gent echt fossielvrij wilt zijn, moet elk aspect fundamenteel aangepakt worden.

Los van de aspecten, stelt het plan geen duidelijke prioriteiten voorop. De stad heeft enigszins gelijk dat er op vele fronten tegelijk moet gewerkt worden, maar een catch 22 is te vermijden. Hoe zal de energietransitie zich verhouden tot de ruimtelijke transitie, die veel trager loopt? Je kan alleenstaande woningen renoveren, maar is dat ruimtelijk gezien wel bedachtzaam? Klimaatbeleid moet hoe dan ook altijd op grote schaal worden bekeken. Bovendien is klimaat een transversaal thema. Een goede monitoring van de (gelijktijdige) uitvoering van het plan door verschillende diensten is daarbij essentieel. 

Het aspect gasloos verwarmen is te vaag omschreven: een afgetekend plan ligt nog niet op tafel. De gekende manieren om burgers te sensibiliseren rond renoveren, zoals het advies van de Energiecentrale en de warmtekaart, worden uitgebreid en vernieuwd, maar verder is deze actie te vrijblijvend. Aan projectontwikkelaars vraagt men te weinig: er wordt gestimuleerd en overlegd, maar een dwingend kader ontbreekt. Nochtans is groene warmte cruciaal om de doelstellingen te halen. Er is met andere woorden een weg naar gasloos verwarmen nodig: een roadmap, budgettering en duidelijke acties.  

Het streven van de Stad Gent naar circulariteit is op zich niet verkeerd, echter moet een kritische noot worden geplaatst. Zolang de vraag naar producten te groot blijft, wordt het sluiten van de cirkel onmogelijk. Het  gebruik van primaire grondstoffen verminderen is één zaak, maar betekent nog niet dat het volledige systeem 100% circulair is. Echte circulariteit bereik je met zowel recycleerbare als gerecyclede producten en vooral minder consumptie. Desalniettemin zijn de geplande acties een stap vooruit: de haven moet inzetten op CO2-afvang en gebruik (CCU), repair cafés krijgen meer aandacht en de stad speelt een voorbeeldrol in haar circulair aankoopbeleid. 

Klimaatadaptatie vormt een belangrijk sluitstuk van het klimaatplan. De vraag blijft echter hoe de vele acties via verschillende niveaus structureel aangepakt worden. Tot op heden is er geen klimaatplan-toets die elk nieuw project toetst met de gevolgen voor klimaatadaptatie. GMF is fan van onthardingsprojecten, maar hoe staat het met een structurele betonstop? De uitrol van deze acties kan sneller door deze te implementeren in andere beleidsinstrumenten. 

Transport blijft een zorgenkind voor Gent. De uitstoot van de sector daalt nauwelijks en het snelwegverkeer stijgt zelfs lichtjes! Ondanks dat de bevoegdheid voor snelwegen niet bij Gent ligt en ze hier weinig aan kunnen doen, mist het plan een streefdoel of visie op dit vlak. Intussen is het verkeer in de binnenstad wel al ferm gedaald en wordt de modal split, de verschuiving naar duurzame verplaatsingen, uitgebreid. 

Op Gents grondgebied bevinden zich bedrijven met een hoog energieverbruik (> 20MW). Die vallen onder het Europese Emissions Trading System (ETS). Dit systeem werkt met emissierechten (voor elke ton CO2 moet een bedrijf een emissierecht indienen). Het aantal beschikbare rechten daalt elk jaar waardoor er  schaarste op de markt ontstaat. Zo hebben bedrijven de keuze: minder uitstoten of emissierechten aankopen (waardoor die meebetaalt voor emissiereducties van anderen). Doordat de industriële emissies hier al worden aangepakt, kan het beleid van een lokale overheid hier weinig aan toevoegen. Dat is dan ook de reden waarom de uitstoot van ETS-bedrijven niet wordt opgenomen in klimaatplannen.

Conclusie
Met dit klimaatplan onderstreept Gent haar ambities om de emissies sterk te reduceren. De komende jaren zullen we zien hoe Gent de acties tot een goed einde zal brengen. Als de stad daarnaast innovatieve ontwikkelingen in energie en transport verder blijft opvolgen, zullen de inspanningen resulteren in bijkomende emissiereductie. Voor klimaatneutraliteit in 2050 schiet dit plan op dit moment nog tekort. Daarvoor zijn in de toekomst ambitieuzere plannen en extra krachtinspanningen nodig. 

 Meer weten over wat GMF denkt van hoofdstuk 5 van het nieuwe klimaatplan? Lees er hier alles over. 

Dit artikel werd geschreven door Tycho Van Hauwaert voor Frontaal (editie lente 2021), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’ en illustratie: Marie Bockaert, Shauni Celis, Pixabay Ulleo (zonnepanelen)