Burgerparticipatie, oplossing voor de klimaatimpasse?

28 januari 2021 at 9:20pm

Burgerparticipatie – De oplossing voor de klimaatimpasse?

De wetenschap is duidelijk: de wereld bevindt zich in een ecologische noodtoestand en het is hoog tijd voor een doortastend klimaatbeleid. Politici lijken zich echter vast te rijden in het systeem, er komt tegenkanting vanuit verschillende hoeken en het klimaat lijkt vaak geen prioriteit. Een burgerpanel zou wel eens schot in de zaak kunnen brengen.

Hoe het werkt.

Wat is dat nu precies, zo’n burgerpanel? Een groep gewone burgers wordt geloot om het beleid rond een bepaald onderwerp mee vorm te geven. De gelote personen zijn overwegend leken in het onderwerp dat besproken wordt, daarom staat een groep specialisten hen bij om zoveel mogelijk objectieve informatie te verschaffen. Zo kunnen ze weloverwogen en realistische beslissingen maken. Eén van de troeven van een burgerpanel is dat het een correcte representatie van de hele bevolking bevat. Het is belangrijk dat onder andere de leeftijd, achtergrond, woonplaats, expertise en het gender van de totale bevolking vertegenwoordigd worden in de deelnemers. Als er bijvoorbeeld 51% vrouwen en 49% mannen zijn in de samenleving, dan moet hetzelfde gelden voor het burgerpanel.

burgerp

Daarnaast kan het burgerpanel zich volledig concentreren op de lange termijn. Daarbij hoeft het niet te denken aan partijstandpunten, politieke tactiek of de volgende verkiezingen. De burgers worden enkel aangesteld om over een specifiek onderwerp na te denken en daar suggesties over te formuleren. Daarna zit hun taak erop.

De uitgelote mensen die instemmen met een deelname, komen vervolgens regelmatig samen. Ze krijgen uitgebreide informatie over elk relevant aspect en worden begeleid door moderators. Er wordt gestaag toegewerkt naar het eindresultaat: een verzameling beleidsvoorstellen voor de politici.

Nood aan politieke innovatie

Eén van de redenen waarom we nog steeds geen duidelijk en daadkrachtig klimaatbeleid hebben in België, is onze ingewikkelde staatsstructuur. Vier klimaatministers moeten het met elkaar eens geraken, rekening houdend met de vaak conflicterende belangen van het regionale en federale niveau. Daarnaast wordt de laatste jaren vaak op dezelfde nagel geklopt: de parlementaire democratie zit wereldwijd in een dipje. Heel wat mensen voelen zich niet vertegenwoordigd en vinden dat de politici niet naar hen luisteren. Over de hele wereld polariseren de samenlevingen en worden mensen tegen elkaar opgezet door het fake news en de zelfbevestigende berichten die ze voorgeschoteld krijgen op sociale media. Een burgerpanel kan hier weerwerk bieden: of iemand nu arm of rijk, rechts of links, wit of zwart is, iedereen kan in het burgerpanel terechtkomen. Zo gaan mensen met verschillende achtergronden echt met elkaar in debat. De klimaatbeweging krijgt namelijk regelmatig de kritiek dat ze te eenzijdig van de (witte) middenklasse zou zijn. Enkel mensen die zich geen zorgen hoeven te maken over het einde van de maand, hebben de tijd om hun hoofd te breken over het einde van onze beschaving. In Frankrijk waren de gele hesjes hier een duidelijke uiting van. We hebben dus nood aan sociaal rechtvaardige maatregelen, om allemaal samen de klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken. Zo vermijden we dat klimaatmaatregelen ongewild de ongelijkheid nog verder vergroten.

burgerp 2

Voorgangers

Meerdere landen hebben dit model al uitgetest. Eén van de recentste voorbeelden is Frankrijk. Emmanuel Macron riep de ‘Convention Citoyenne pour le Climat’ in het leven om een antwoord te bieden op het protest van de gele hesjes tegen de verhoging van de brandstofbelasting. Het burgerpanel zou kunnen nadenken over sociaal rechtvaardige klimaatmaatregelen. Zo hoopte Macron een breder draagvlak te creëren binnen de Franse samenleving. Wie de voorstellen van de Fransen bekijkt, merkt dat de gelote burgers in Frankrijk niet terugschrikken voor verregaande maatregelen. Het gaat nochtans om een representatieve steekproef van de Franse bevolking, niet enkel om “linkse klimaatactivisten” dus. Een mooi bewijs dat burgers met verschillende achtergronden het toch eens kunnen raken over het klimaatdebat wanneer ze bijgestaan worden door specialisten en goed geïnformeerd aan het debat kunnen beginnen. Uiteindelijk kwam het panel op de proppen met 146 voorstellen met als doel de uitstoot van broeikasgassen met ten minste 40% te verminderen tegen 2030, vergeleken met 1990. Het gaat om een brede waaier aan maatregelen rond thema’s als voeding, renovatie van gebouwen en mobiliteit. Macron verbond zich ertoe elk voorstel ofwel voor te leggen aan het parlement, ofwel aan de bevolking via een referendum, ofwel meteen in te voeren. We hoeven zelfs niet buiten de landsgrenzen te gaan om een voorbeeld te vinden van zo’n burgerpanel. Onze Duitstalige landgenoten in Ostbelgien doen het ons voor. Daar kregen de inwoners namelijk sinds 2019 permanent inspraak in het beleid via een vaste burgerraad, aangevuld met thematische burgerpanels. Dat is een primeur in Europa en zelfs in de wereld: de Duitstalige Gemeenschap is de eerste regio die permanent inspraak geeft aan een groep gelote burgers. Het parlement van de regio wil rekening houden met de aanbevelingen van de burgerraad en -panels in de beleidsvorming.

Een Belgisch “burgerparlement”?

Ondertussen gaan steeds meer stemmen op om ook in België een nationaal burgerpanel in te stellen om tot krachtdadige, sociaal rechtvaardige klimaatmaatregelen te komen. Een coalitie van verschillende burgerorganisaties roept de nieuwe regering op om in de voetsporen van Macron te treden en een groep gelote burgers, representatief voor de Belgische samenleving, te laten begeleiden om een verzameling beleidsvoorstellen te formuleren. Het initiatief, dat ‘het Burgerparlement’ gedoopt werd, gaat zelfs verder dan het Franse voorbeeld. De vertegenwoordigers stellen dat niet enkel de opwarming van de aarde op tafel moet liggen, maar ook onder andere het verlies van de biodiversiteit, de waterschaarste en de oceaanverzuring. Kortom, alles wat te maken heeft met de ecologische crisis en een rol kan spelen in de beperking ervan.

burgerp 3

Concreet

Hieronder staan vijf voorbeelden van de 146 voorstellen van het Franse burgerpanel die ook toepasbaar zijn op stadsniveau en specifiek voor Gent relevant zijn.

1. Maximumsnelheid op autosnelwegen

110 km/u Het Franse klimaatpanel wil de maximumsnelheid op snelwegen beperken tot 110km/u. Het Gentse mobiliteitsplan 2030 is zelfs ambitieuzer en wil het autoverkeer op snelwegen binnen de stadsregio Gent vertragen tot 100km/u.

2. Investeer in fietspaden

Gent is een echte fietsstad. Toch is er nog heel wat ruimte voor verbetering, bijvoorbeeld op de Gentse invalswegen. 22% van die wegen heeft nog helemaal geen fietspad en daarnaast zijn lang niet alle bestaande fietspaden veilig te noemen.

3. Het treinstation als knooppunt

De Franse burgers willen van treinstations multimodale knooppunten maken, waarbij reizigers gemakkelijk aansluiting vinden op andere vervoersmiddelen zodra ze van de trein stappen. Een goede verbinding met bussen, trams, fietsen en (deel)auto’s moet een vlotte mobiliteit verzekeren en van het openbaar vervoer een logische eerste keuze maken. In januari 2020 werden de aangepaste verbouwplannen voor het station Gent-Sint-Pieters voorgesteld, waaruit o.a. blijkt dat er 17.000 parkeerplaatsen voor fietsen zullen komen.

4. Beperk verwarming en airconditioning

Gebruik verwarming om tot een temperatuur van maximum 19 graden te komen, zet airconditioning niet aan onder de 30 graden. Een suggestie voor zowel woningen als openbare gebouwen, die het energieverbruik aanzienlijk kan terugschroeven. Ook voor Gent een belangrijk pijnpunt: heel wat Gentse winkels laten vandaag nog steeds de deuren wagenwijd openstaan, ook al draait de verwarming of de airco binnen op volle toeren. Dat bracht GMF deze zomer tijdens de hittegolf in kaart. Hoog tijd dus om hier regels rond op te stellen en deze energieverspilling een halt toe te roepen.

5. Burgerparticipatie

Betrek burgers, lokale bedrijven, verenigingen en gemeenschappen in projecten voor hernieuwbare energie. Gent organiseerde al het project ‘Buurzame Stroom’, in samenwerking met o.a. Samenlevingsopbouw en de burgercoöperatie Energent. Daarmee werd onderzocht op welke manieren ook huurders en kwetsbare gezinnen van de voordelen van zonne-energie kunnen genieten. Een zetje voor de politici Gebeten door het idee van een burgerpanel? Op de website van het Burgerparlement kun je een e-mail sturen naar je politieke vertegenwoordigers. Zo wijs je hen op de noodzaak om snel actie te ondernemen rond de ecologische crisis en suggereer je om dat te doen via een burgerpanel. De nieuwe federale regering liet alvast optekenen in haar regeringstekst dat ze openstaat voor politieke vernieuwing: laat een burgerpanel daar nu net een veelbelovend voorbeeld van zijn!