Het Gentse water is obees: hoe we het water terug gezond maken

Water is alomtegenwoordig in het prachtige Gent. Iedereen passeert dagelijks wel ergens wat water van Gent. Maar wat speelt er zich onder deze waterspiegel af? Hoe is het gesteld met het water in Gent en wat kunnen we doen om de waterkwaliteit goed te krijgen?
Samen met Waterland ging GMF in gesprek met Peter Goethals. Peter Goethals is professor waterecologie aan UGent in de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen.

We stappen naar professor Peter Goethals met de vraag: Wat is het grootste probleem voor waterkwaliteit in onze Gentse Waterlopen? In tegenstelling tot wat je zou kunnen vermoeden benoemt de professor niet de historische vervuiling maar de vermesting van het water!

Vermesting in de stad
Het  Gentse water is obees. Er zitten meer voedingsstoffen (te veel nutriënten) in dan goed voor haar is. De bronnen die ervoor zorgen dat het water voedselrijk is komen hoofdzakelijk van vermestingen en rioleringen. Water dat van de Schelde en Leie stroomopwaarts Gent binnenstroomt is redelijk nutriëntrijk door landbouwactiviteiten in deze regio’s. Daarnaast is er nog veel rioleringswater dat ongezuiverd in de Gentse wateren kan stromen. Heel wat rioleringen in Gent moeten zowel afvalwater als regenwater opvangen. Bij hevige regenbuien stroomt er dan ongezuiverd rioolwater in de Gentse wateren. Veel voedselrijke stoffen (voornamelijk afkomstig van het doorspoelen van onze toiletten) stromen zo in open water.

De algen zijn het probleem!
Maar waarom is het nu een probleem dat er te veel nutriënten (voedingsstoffen) in het water zitten? Het probleem met voedingsrijke omgeving is, net zoals in natuurgebieden, dat de snelst en gemakkelijkst groeiende organismen best teren in deze condities. In het water gaat het dan over algen die super efficiënt groeien als ze veel voedingsstoffen terugvinden. Ze groeien en vermenigvuldigen zich. Deze algen zorgen ervoor dat het licht moeilijker kan doordringen tot op de bodem van het water waardoor andere planten het nog moeilijker krijgen om te groeien. De algen die na een tijdje worden afgebroken halen zuurstof uit het water en lossen CO2 in het water. Hierdoor wordt het voor andere levende organismen (planten, dieren, larven,…) nog moeilijker om te overleven in het water.
Gents MilieuFront en Waterland ijveren al lang voor groene oevers in de stad. Professor nuanceert het effect daarvan: “Het werken met groene oevers en eilanden blijft nuttig een waardevol. We mogen hier echter geen wondermiddelen van verwachten. Als we het teveel van nutriënten beschouwen als een kanker voor het watersysteem dan kunnen we de groene oevers inschalen als een massage voor een kankerpatiënt. Zeer lokaal kan het een groot positief effect hebben, maar we gaan het probleem er niet mee oplossen. We moeten ook blijvend werk om de kanker (teveel aan voedingsstoffen) weg te werken.”

De weg richting oplossingen
Voor de oplossingen moeten we in drie richtingen kijken volgens prof Goethals.
Ten eerste zijn er nog teveel rechtstreeks lozingen in de Gentse Context. In 2019 identificeerde de stad Gent 537 woningen of punten die vandaag rechtstreeks lozen in het open water in Gent. Dat zijn huishoudens waar het water van de WC, douche, wasmachine,… recht in het open water stroomt. De stad heeft in 2023 de eigenaars van deze panden (woningen maar ook woonboten) aangeschreven. Ze krijgen de kans om zich in orde te laten stellen of zich te laten begeleiden. Het zich in orde stellen is echter niet zo eenvoudig omdat het dikwijls betekent dat de volledige gelijkvloerse verdieping opgebroken moet worden voor aanpassingen aan het buizensysteem.
Daarnaast zullen we ook extra werk moeten maken van ons rioleringssysteem. Hier stellen we vast dat er nog teveel ongezuiverd water, dat wel al in ons rioleringssysteem terechtkomt, de waterzuiveringsinstallatie niet bereikt. De overstorten zoals eerder benoemd moeten aangepakt worden. Dit zal gedeeltelijk kunnen gebeuren door technische oplossingen bij de overstorten zelf (ervoor zorgen dat er vooral regenwater in de waterloop terechtkomt en geen rioolwater), door grotere infrastructuren en door meer regenwater uit het watersysteem te houden. Voor deze laatste heeft de stad een aantal verantwoordelijkheden en tracht ze straat per straat al meer water op te vangen. Dus meer ontharden en meer lokaal water opvangen (in regenwaterputten of infiltratievoorzieningen) is de boodschap. Voor de infrastructurele ingrepen zijn de rioolbeheerders aan zet.
Ten slotte stellen we ook vast dat er nog nutriëntrijk water uit de rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI) loopt. De laatste generaties van RWZI’s focussen door vernieuwde inzichten ook steeds meer op vergistingstechnieken (ifv CO2-uitstoot) en andere stoffen (chemicaliën, medicijnen,…) waardoor een verdere efficiëntie en effectiviteit die we op vlak van nutriënten nog zouden kunnen bereiken uitblijft. Een andere aanpak en beheer van de RWZI’s wordt nauwelijks bekeken. Die keuzes voor deze infrastructuur is jaren geleden vastgelegd en begroot. Dit nu omgooien gaat – volgens de overheid – niet of moeilijk. 

Waterland en GMF zullen in het najaar 2025 de waterkwaliteit van de Lieve in Wondelgem onderzoeken. Met de Waterhelden gaan we een tijdlang op een aantal punten in de Lieve diverse waterparameters opvolgen. Zo zullen we te weten komen hoe het met de Lieve in Wondelgem gesteld is. Met de resultaten gaan we in overleg met de beheerder om verbeteringen te realiseren.  Heb je ook zin om mee te meten? Mail naar [email protected]
Waterland tracht mensen dichter bij het water te brengen en werkt over heel Vlaanderen maar kan je kennen van de Dobberdagen op Houtdok of de zalige zwemdagen in het Bonapartedok in Antwerpen. Meer weten over waterland? Www.waterland.be 

Dit artikel werd geschreven door  Steven Geirnaert en Lieven Symons voor Frontaal (editie herfst 2024), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Pix Bieke Vanherrewege