Jouw blauwe zak: eten, sorteren, recycl… of niet?

Een yoghurtpotje. Een chipszakje. En een colaflesje. Drie dagdagelijkse huishoudelijke verpakkingen die een hele weg afleggen van producent tot sorteercentrum, en verder. Maar wat gebeurt er precies met jouw verpakkingen? We zochten het uit: de reis van jouw keuken tot… wel, dat hangt ervan af. Volg je even mee? 

Een pmd-dag uit het leven van…
‘t Is ochtend en potvolkoffie, je hebt je overslapen. Je kiest bijgevolg voor de snelle ontbijtoptie: een frambozenyoghurtje, ook lekker. Meenemen en wegwezen. Na een van-hot-naar-her-werkdag, beloon je jezelf met wat lekkers. Een zakje paprikachips combineer je met het laatste colaflesje in je koelkast. Ondertussen maak je je werktas leeg, waar je yoghurtpotje nog in verschuilt. Die gooi je samen met de chips en cola – wat heeft dat gesmaakt – in de blauwe zak op je koer. Ook wel gekend als de ‘pmd-zak’, een initiatief van Fost Plus.

Stap één: ophaling
‘t Is donderdagavond, tijd om de pmd-zak buiten te zetten. En dat is het laatste wat jij als consument moet doen. De intercommunales zijn verantwoordelijk voor de ophaling van plastic verpakkingen, en dus jouw blauwe zak. De ochtend erna brengt de plaatselijke ophaler de massa zakken naar het sorteercentrum (bv. van Indaver). Het begin van een lange recyclageweg…

Stap twee: leren sorteren
Sorteercentra werken zo goed als volledig automatisch. De inhoud van jouw blauwe zak wordt op de lopende band gegooid. Je chipszakje gaat door de wind een kant op, magneten halen de blikjes eruit, infrarood zal je colaflesje en yoghurtpotje samen met andere petflessen en schaaltjes onderscheiden. Een goed en vlot systeem, zo lijkt het. Helaas komen er heel wat complicaties bij kijken, waarbij ook de beste sorteertechnieken hun limieten bereiken.
We durven namelijk al eens prutsen met onze verpakkingen. We proppen onze koekjesverpakking in een metalen blikje. Of persen onze fles tot een propje zodat de machine het niet kan identificeren als petfles. Maar het is vooral de producent die het proces vermoeilijkt. Vanuit marketingperspectief zijn verpakkingen samengesteld uit verschillende materiaallagen, felle kleuren en glimmende versieringen. Die enorme diversiteit aan verpakkingen – die we overigens op een hemelhoge hoop gooien – maakt het onnodig complex om alles te onderscheiden van elkaar. Zo blijft er heel wat ongedetecteerd materiaal achter.

Stap drie: een nieuwigheid versus de verbrandingsoven
We vallen liever met de deur in huis: de plastic-herwerking tot een nieuw product schiet tekort. Kijk bijvoorbeeld naar jouw chipszakje, yoghurtpotje en colaflesje. Je chipszakje – sorry maar helaas – hoort nergens thuis. Het plastic omhulsel wordt langs de binnenkant vergezeld door aluminium, en is bijgevolg niet recycleerbaar. Yoghurtpotjes bestaan uit verschillende soorten plastic (oa. polystyreen) en zijn bijgevolg niet goed recycleerbaar. Die twee gaan rechtstreeks naar de verbrandingsoven. Maar laten we met een positieve noot eindigen, want je colaflesje kan er perfect mee door (als de dop en verpakking zelf niet te complex zijn natuurlijk).
Hoeveel er daadwerkelijk herwerkt wordt samen met je colaflesje bepaalt Fost Plus. Naast de ophaling van de blauwe zak, zorgen zij ook voor de recyclage en controle daarop. Op hun site verkondigt Fost Plus dat ze 51% van alle plasticverpakkingen recycleren. Maar de cijfers waarmee Fost Plus naar buiten komt, staan al lang ter discussie. Bij die helft worden ook de chipskruimels en het overige klutsje cola bijgeteld. Waardoor je een overschatting krijgt. 35% recyclage lijkt er meer op, volgens velen.

Dat is dan uitgeklaard
Bij deze de vraag die we echt willen beantwoorden: hoeveel van die één derde wordt herwerkt tot een nieuw product? Na het sorteren en niet-recycleerbare aan de kant te schuiven, blijft er slechts een heuvel aan afval over. Jammer genoeg zit ook hier een addertje onder het gras. Vaak wordt een recycled product verwerkt tot een ‘laagwaardiger’ product. Dan spreken we niet over recycling, maar ‘downcycling’. Een fles wordt dus niet opnieuw een fles (wat in theorie tien keer na elkaar moet lukken), maar een bermpaal, fleecetrui of fruitbakje en dat is minder circulair.
Van de gerecycleerde korrels plastic wordt er slechts 5% herwerkt tot hetzelfde product. En dat is omdat de plastics niet voldoen aan de noden van fabrikanten, die vooral een oog op marketing hebben, niet duurzaamheid. Het flesje moet bijvoorbeeld een welbepaalde kleur hebben, wat met gerecycleerde petflessen niet mogelijk is. Hierdoor wordt het grote merendeel van nieuwe petflessen nog steeds gewonnen uit schaliegas of petroleum.

Stap x: hergebruik, meer recyclagecentra, minder complexiteit en statiegeld tussendoor
Een side note: 40% van het zwerfvuil bestaat uit petflessen en blik, en belandt dus niet in de pmd-zak. Hierop zou statiegeld een oplossing kunnen bieden. Uit onderzoek blijkt dat statiegeldsystemen werken om meer verpakkingen in te zamelen en zwerfvuil tegen te gaan. Het opgehaalde pet is doorgaans properder, beter traceerbaar en biedt meer garanties qua voedselveiligheid, wat belangrijke voordelen zijn in het recyclageproces en de circulaire economie waar we vandaag de dag heen moeten.
Dat gezegd zijnde: met de blauwe zak in het achterhoofd, is hergebruik een mogelijke oplossing om die enorme hoop verpakkingen te doen slinken. Hergebruik zorgt ervoor dat grondstoffen langer in omloop blijven en stelt het ontginnen van nieuwe grondstoffen uit. Ook is het in de meeste gevallen energie-efficiënter dan recyclage: grondstoffen hoeven niet ontmanteld te worden voor ze opnieuw in een product worden verwerkt.
Dat kan in de vorm van glazen alternatieven, maar ook hervulbare petflessen kunnen. Petflessen wegen makkelijk 400 gram lichter en hoeven op minder hoge temperaturen gewassen te worden dan glazen flessen, wat energievriendelijker is. Een duurzaam alternatief waar toch eens over na te denken valt, niet?
Ook meer recyclagecentra kunnen een oplossing bieden. Denk aan je yoghurtpotje en chipszak, deze zijn vandaag de dag niet recycleerbaar. Maar wat als we een recyclagecentrum openen dat wel wat met je yoghurtje kan? Fost Plus geeft dat centrum dan een monopolie op de recyclage van yoghurtpotjes voor de komende jaren. Of we richten onze pijlen op het begin van de keten en vragen de producent om minder complexe verpakkingen te maken. Minder (of andere) marketing, meer duurzaamheid dus.

Cijfers uitgelicht!

• 5000 bedrijven betalen Fost Plus een Groene Puntbijdrage om hun verpakkingen te recycleren.
• Wie in België pet- of shampooflessen op de markt brengt, is wettelijk verplicht om daar minstens 30% van te recycleren.
• De zeven landen met de hoogste terugname van (propere) petflessen zijn landen met een statiegeldsysteem, met ophaalcijfers tot bijna 95%.
• Slechts 9% van onze plastics wordt in België gerecycleerd door een gebrek aan recyclagecentra, de overige 91% in het buitenland.
• 5% van gerecycleerde materialen wordt daadwerkelijk herwerkt tot hetzelfde product.

Het begrip recycled is erg rekbaar. Velen leggen de term al een halt toe bij het simpelweg verwerken van afval. Wanneer je die definitie toepast, kan je in principe dus recyclen en dumpen. ‘Recycled’ betekent na het verwerken van je materiaal, die ook opnieuw verwerken in een nieuw product.

Dit artikel werd geschreven door Eva Dessers voor Frontaal (editie winter 2021), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s: Pixabay Hans (flessen), Pixabay maria_lulea (statiegeld), Pexels Lisa Fotios (yoghurtbeker)