Van brownfield tot aantrekkelijk wonen: circulaire principes toegepast in cohousing Biotope

Wat ooit een oud bedrijventerrein was, is in 2024 een collectief woonproject: Bijgaardehof. De site telt 3 woongroepen – De Spore, Wijgaard en Biotope – en er huist ook een wijkgezondheidscentrum. De bewoners van de site waren intens betrokken bij het bouwproces. Samen met enkele experten bundelde cohousinggroep Biotope hun ‘lessons learnt’, om zo toekomstige bouwprocessen op het duurzame pad te helpen.

Bij circulariteit in de bouwwereld denk je aan het hergebruik van materiaal. Maar circulariteit is veel ruimer. Een circulair gebouw is een gebouw dat voorziet in de noden van een diverse groep mensen gedurende de gehele levensduur van dat gebouw. Het biedt de bewoners en bezoekers opportuniteiten om te leven, te spelen, te ontmoeten en te werken. In dit artikel behandelen we de verschillende aspecten van circulariteit in de cohousing Biotope.

De fabriek als bron van grondstoffen
Sinds 1996 stond het gebouw van de voormalige metaalfabriek Malmar leeg. Het gebouw werd gebruikt als kraakpand, als bivakplaats en als oefenplaats voor graffiti. Vanuit het principe van circulariteit wensten de cohousers zoveel mogelijk grondstoffen (materiaal) van de site te recupereren en te hergebruiken. Door het verregaande verval was dit niet echt meer mogelijk. Wel kregen de vloertegels van de bureaus een plaats in de inkom, de toiletten en de gemeenschappelijke keuken, en zijn de muurtegels van de WC’s van het bedrijf nu terug te vinden in de gemeenschappelijke toiletten – inclusief graffiti.

Behoud van de bestaande muren
De fabrieksmuren maken een wezenlijk deel uit van het karakter van de site. Ook die waren er slecht aan toe. De muren werden eerst afgetopt, daarna werden stalen steunberen geplaatst voor de stabiliteit. Op cruciale plaatsen zijn openingen gemaakt voor toegang tot de site of voor lichtinval. De muren zijn hersteld met gerecupereerde stenen. Tenslotte kwam er een afdekplaat op de muren om vochtinsijpeling te voorkomen.
Niettegenstaande het motto “rough is enough” heeft dit behoud van de muren een aanzienlijk kostenplaatje.

Levenslang en flexibel wonen
De circulatie tussen de verschillende ruimtes en appartementen gebeurt in open lucht: het zijn als het ware “straten op hoogte”. De verschillende gemeenschappelijke ruimten zorgen voor extra sociale interactie. Er zijn logeerkamers, een atelier, een ontmoetingsruimte met keuken, werkplekken, een wasplaats, enzovoort. Ze dragen rechtstreeks bij aan een verhoogd wooncomfort en aan levenslang wonen. De appartementen zijn aanpasbaar, de wanden zijn niet dragend en kunnen dus – indien de gezinssituatie sterk wijzigt – weggehaald en verplaatst worden. Ook is rekening gehouden met de toegankelijkheid zoals voor rolstoelgebruikers. Daarvoor is er een aangepaste parkeerplaats, zijn er verharde paden door de tuin, ruime liften en toiletten, brede deuren, en drempelloze overgangen tussen binnen en buiten.

Groen en biodiversiteit
Groen en biodiversiteit zijn essentiële onderdelen van Bijgaardehof. Het tuinontwerp is afgestemd op de parkuitbreiding er net naast. Zo vloeien park en privé-tuin mooi in elkaar over. In de tuin zijn door de cohousers een selectie van bomen en struiken aangeplant, waaronder ook enkele grotere eiken. Via klimstructuren op de gevels tot meer dan 15 meter hoog, op en tussen de gebouwen, krijgen klimplanten vrij spel om de gevels te vergroenen. Het pronkstuk van Biotope is de dakmoestuin van zo’n 200m² op de derde verdieping. Het regenwater wordt er vastgehouden door een laag van 30 cm substraat en een laag tot 7 cm water. De groenten en kruiden die hier gekweekt worden, kunnen geoogst worden door alle bewoners van Biotope. Om het kweekseizoen te verlengen, staat er op het dak van de 5de verdieping een serre.

Warmte uit en in de bodem
Bij de start van het project in 2016 kozen de cohousers voor een aardgasvrije site met bijna-energie-neutrale appartementen. De keuze voor de verwarming van de hele site viel op geothermie. In totaal zijn er 48 boringen tot 148 meter diep. Die boringen zijn allemaal met elkaar verbonden en vormen een warmtenet. In de winter wordt de warmte naar boven gehaald, en in de zomer wordt alles gekoeld door de warmte weer in de grond te steken. Deze boorgat energie opslag noemt men een BEO-veld. Elk gebouw heeft zijn eigen warmtepomp: een bodem/water pomp. Zo zijn alle appartementen voldoende warm in de winter en is er een passieve koeling in de zomer. Een efficiënte klimaatregeling, maar de investeringen blijven duur.

Na 2 jaar bewoning
Vanaf juni 2024 wonen de meeste bewoners er 2 jaar. 2023 was het eerste volledige jaar met bewoning. De bewoners blijven meten en gegevens verzamelen. Samen met Siklos Invest stapten de bewoners van Bijgaardehof ook in het project Regenwater: van bedrijf naar buurt. Hierover verscheen in Frontaal herfst 2023 een artikel.

Meer info
Vier korte filmpjes geven je al eerste zicht op de circulaire principes en het project, zie  www.milieuadvieswinkel.be/projecten
Zin om het project te bezoeken? Hou de kalender van GMF in de gaten: daar wordt de volgende rondleiding mee aangekondigd.

Dit is een project van

• Cohousing Biotope vzw – https://biotopecohousing.be
  (specifieke pagina: https://biotopecohousing.be/circulaire-bouwprincipes-bij-biotope/)

• Gents MilieuFront vzw – www.gentsmilieufront.be
  (specifieke pagina: https://www.milieuadvieswinkel.be/projecten)

• Bogdan Design – https://www.bogdan.design/
  (specifieke pagina:https://www.bogdan.design/projects/bijgaardehof/)

Realisatie met de steun van Vlaanderen Circulair, VLAIO en EU- New generation

Dit artikel werd geschreven door Adelheid Vanhille en Veerle Vercruyce voor Frontaal (editie lente 2024), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s: Biotope