Witte fietsen, van campagne zonder vrijwilligers… naar campagne zonder voorwerp?

Het Graaf van Vlaanderenplein, het spoorwegviaduct aan de Kortrijksesteenweg, het Stapelplein, de Brusselsesteenweg: het zijn gewone plekken, waar iedere Gentenaar wel af en toe passeert. Eerlijk is eerlijk: ook ik merk de witte fietsen vaak nauwelijks op, haastig op weg, met mijn gedachten al bij het avondeten of enkel gefocust op het andere verkeer. Doodgaan is waarschijnlijk het laatste waar ik op die momenten aan denk.

Maar die keren dat ik wél een witgeverfde fiets opmerk, denk ik niet meer aan het avondeten. Hier ging iemand dood. Het is een eindeloos treurige en confronterende gedachte. De witte fiets op het kruispunt van de Orchideestraat en de N70 vlakbij de R4 in Oostakker is misschien nog de meest schrijnende van allemaal. Sinds jaar en dag is dit een absolute non-plaats, ­­­­die enkel en alleen bestaat om zoveel mogelijk auto’s en trucks langs te jagen. Fietsers, laat staan voetgangers, werden er jarenlang slechts met veel tegenzin gedoogd. In 2022 werd de witte fiets een paar meter verplaatst en is de heraanleg van het kruispunt eindelijk gestart, met bredere en veiligere fietspaden, overzichtelijke kruispunten, veilige fietsoversteken en conflictvrije verkeersregelingen. Voor Nikita, die hier vijf jaar geleden op zestienjarige leeftijd om het leven kwam, is het helaas veel te laat.

Witte fietsencampagne
Jarenlang plaatste de Gentse Fietsersbond witte fietsen op de locaties waar fietsers om het leven kwamen in Gent en organiseerde ze dodenwakes. Aan deze even beklijvende als dramatische traditie komt nu een einde. De twee bezielers binnen de Fietsersbond voelden dat de tijd gekomen was om ermee te stoppen. Nieuwe vrijwilligers mogen zich zeker aanbieden, al kunnen we enkel hopen dat ze hun engagement nóóit concreet moeten invullen.
Het leven laat zich niet vatten in een exceltabel. De gortdroge en eigenlijk ondragelijke spreadsheet op de website van Fietsbult (de Gentse Fietsersbond) laat er nochtans geen greintje onduidelijkheid over bestaan: sinds 2013 vonden 15 fietsers de dood in de Gentse straten. Bij zes van die fatale ongevallen was een vrachtwagen betrokken. In zeker drie gevallen staat het vast dat de betrokken chauffeur onder invloed was. Vijf ongevallen waren naar alle waarschijnlijkheid te vermijden door de verkeerslichten anders af te stellen. Op acht van de vijftien locaties waar de laatste tien jaar een dodelijk fietsslachtoffer te betreuren viel, plaatsten de vrijwilligers van de Fietsersbond een witte fiets met een naamplaatje, vaak als onderdeel van een dodenwake. Vóór 2013 had de Fietsersbond al drie witte fietsen geplaatst.

De laatste rit
‘De witte spookfiets heeft haar laatste rit gereden’ titelde De Standaard in april van dit jaar boven een ontroerend interview met Jan Goddemaer en Jan Boonaert – de twee bezielers van de Gentse witte fietsen en de wakes. Jan en Jan vertelden waarom ze stoppen: “Emotioneel en organisatorisch werd het te veel. Iemand bellen die net zijn kind of partner is verloren, dat is niet evident. We klopten altijd met een klein hartje aan. We legden uit wat we konden doen, terwijl de mensen volop aan het rouwen waren. Dat is vrij intensief. Onze acties waren ook niet altijd evident. Je stelt je heel kwetsbaar op.”
Ook het waarom van de witte fietsen was voor de twee Jannen altijd duidelijk: “Het zijn herdenkingsplekken waar familie en vrienden bloemen neerleggen en kaarsen branden. Sommigen bezoeken de fiets vaker dan het kerkhof. De fietsen staan tegelijk symbool voor machteloosheid.
Maar het was altijd minstens even belangrijk om een signaal te geven aan alle weggebruikers, een wake-upcall: hou rekening met de ander in het verkeer. We zijn toch zo kwetsbaar. Het ging ook heel vaak over infrastructuur die niet was aangepast of situaties die onveilig waren.” De Fietsersbond gaat niet actief op zoek naar nieuwe vrijwilligers om de komende jaren het bijzondere engagement rond de witte fietsen en de wakes verder in te vullen. Geëngageerde vrijwilligers mogen zich natuurlijk steeds aanmelden – al zouden die eigenlijk nooit meer witte fietsen mogen plaatsen. De Gentse Fietsersbond stelt het op Fietsbult zo: “Het moet gedaan zijn met herdenken en het moet gedaan zijn met het plaatsen van witte fietsen. Hoog tijd om in te grijpen, want oplossingen zijn er zeker!” De norm voor veilige fietsinfrastructuur is eenvoudig: zou je je eigen kinderen langs hier naar school laten fietsen? Halfslachtige oplossingen zijn geen oplossingen. Alle ontwerpen van nieuwe kruispunten moeten radicaal kiezen voor conflictvrije oplossingen die bovendien niet langer vanuit de positie van de automobilist gekozen worden. De oplossing ligt sowieso ook grotendeels in simpelweg minder auto’s. Want tot spijt van wie het benijdt: al rijden ze wel eens door het rood, fietsers rijden geen mensen dood.

Dit artikel werd geschreven door Toby Lauwerier voor Frontaal (editie herfst 2023), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto’s: Fietsersbond Gent