Iedereen mee in de energietransitie? Debat over sociaal verantwoord renoveren

Uit onderzoek van De Tijd blijkt dat de hoge energieprijzen de Belg weinig aanzetten tot renovatie. Wanneer we de klimaatcrisis ernstig nemen, is dit nochtans een conditio sine qua non om ons energieverbruik te doen dalen. GMF organiseerde samen met Avansa, Domus Mundi en Saamo Gent op 16 februari 2023 een debat over het belang van renovatie in het kader van de energietransitie.

Tine Heyse (Gents schepen Wonen en Klimaat, Groen), Andries Gryffroy (Vlaams parlementslid, voorzitter Commissie Vlaams Energie- en Klimaatplan, N-VA), Koen Schoors (hoogleraar economie UGent, bestuurder Energent) en Joy Verstichele (coördinator Vlaams Huurdersplatform) lieten hun licht schijnen over vijf stellingen onder leiding van moderator Luce Beeckmans (professor stadsarchitectuur, KULeuven).

Hoe gaan we het grote energetisch ontoereikende woonpatrimonium renoveren?
Doen we dit collectief of via leningen/premies die het individu ten goede komen? Het is efficiënter de woningen per wijk aan te pakken, hoewel uit de praktijk blijkt dat dit geen sinecure is: overleg en bureaucratische logheid zorgen voor vertragingen die we ons niet kunnen permitteren. Om de barrières te slechten die ervoor zorgen dat mensen niet renoveren, moeten we niet alleen rekening houden met het financiële plaatje maar ook met de woonkwaliteit. Opvallend was dat politici Gryffroy/Heyse meer heil zagen in een individuele benadering dan Schoors/Verstichele, wat leidde tot meer nadruk op sensibilisering en informatieverstrekking.

Mattheuseffect
Hoe kunnen we vermijden dat het grootste deel van de steunmaatregelen naar de hoogste inkomensgroep gaan? Volgens Gryffroy moeten we dit effect nuanceren. Omdat de banken geen interesse hadden om renovatieleningen uit te schrijven, heeft de (Vlaamse) overheid die taak op zich genomen, met gunstige voorwaarden. Dat alle inkomensgroepen hierbij gebaat zijn, ziet hij niet als een probleem. Elk kWh minder, is winst. Ook Heyse is voorstander van leningen: het geld komt vóór de verbouwing bij de burger terecht, in tegenstelling tot een premie. Dat het geld daarna terug naar de overheid vloeit, is mooi meegenomen. Ook zij nuanceert het Mattheuseffect: de Gentse premies kwamen voor 60% terecht bij de laagste inkomensgroep omdat er rekening werd gehouden met het inkomen. Bijkomende voorwaarden kunnen dus dat Mattheuseffect temperen. Vermeld moet worden dat de premies ondertussen zijn afgeschaft. In tegenstelling tot leningen vloeiden die niét terug naar de gemeentekas.

Steunmaatregelen zijn onvoldoende voor de meest kwetsbaren
Initiatieven als ‘Gent knapt op’ (waarbij Stad Gent de renovatie van slechte woningen betaalt voor mensen met een laag inkomen, nvds) moeten volgens Schoors worden opgeschaald, en liefst door coöperatieven. Op die manier is er geen nood aan een verschillende aanpak voor arm en rijk, hoewel er wel compensatie kan zijn voor de laagste inkomensgroep in de vorm van certificaten. Je kan je de vraag stellen of het inkantelen van projecten als Gent Knapt op in een coöperatieve wijkaanpak – twee projecten met hun eigen grote meerwaarde in de samenleving, maar met een andere snelheid – niet allemaal te lang duurt: de overlegmomenten en de extra (sociaal ondersteunende) begeleiding vertragen alles. Een soepeler wetgevend kader waarbij bijvoorbeeld plaatsers van zonneboilers voor appartementsblokken zelf hun elektriciteit kunnen verkopen, kunnen de boel versnellen.

Hoe zorgen we ervoor dat kwetsbare huurders tijdens een renovatie niet uit de boot vallen?
Deze vraag mag niet verengd worden tot alleen het energievraagstuk. Er moeten koppelingen gemaakt worden met woonkwaliteit, toegang tot informatie enzovoort. Hier wringt het schoentje op de huurmarkt: slecht onderhouden woningen brengen het meeste op. Ook moeten we ervoor zorgen dat de huurmarkt groot genoeg blijft, zodat de prijzen laag blijven. De vraag zal immers blijven stijgen.

Kan investeren in sociale huisvesting bijdragen aan een sociaal rechtvaardige energietransitie?
Voor de 20% laagste inkomens is sociale huisvesting de enige manier om menswaardig te wonen. Dus in plaats van de voorwaarden telkens aan te scherpen voor een sociale woning, kunnen we die beter verlagen én de bouw ervan aangrijpen om innovatieve technieken te gebruiken om dit patrimonium het meest energiezuinig te maken. Blinde experimenten zijn dan ook niet aan de orde: eerst luisteren naar de bewoners, dan pas actie ondernemen. Het huidige woonbeleid is eerder andersom.

Conclusie
De transitie zal niet van een leien dakje lopen. Financiële triggers voor individuen kunnen in theorie resulteren in snelle actie, maar in de praktijk blijkt dit tegen te vallen. Ook de nadruk van politici op sensibilisering en informatieverstrekking kan op een koude steen vallen: de laagste inkomensgroep heeft sowieso een informatieachterstand, waardoor het probleem veel dieper gaat. Ook collectieve actie lijkt geen zaligmakende oplossing. En voor de panelleden die enkel geld als trigger zagen voor actie: ze stelden geld gelijk met besparing. Echter, de laagste inkomensgroep heeft geen geld, en kan dus ook niet (investeren om te) besparen. Het wordt nog een lange transitie.

Herbekijk hier het debat!

Dit artikel werd geschreven doorMichaël Verest voor Frontaal (editie lente 2023), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!

Foto: Thijs Michiels, illustratie: Marie Bockaert