Big Jump is boos – ons water is nog altijd voos

Op zondag 9 juli springen Gents MilieuFront en Waterland nog maar eens voor proper water. Een activiteit met veel ambiance en waterpret, maar: de organisatoren zijn boos. Het water is nog altijd voos. Onze waterkwaliteit blijft ondermaats en de situatie verbetert nauwelijks. 

Gents MilieuFront en Waterland roepen politici op het matje en willen dat de stedelijke en Vlaamse overheid de bestaande lozingen in de binnenstad saneren, meer woningen in het buitengebied aansluit op de riolering en bestaande overstorten saneert.

(Een verklaring voor de woorden in cursief vind je onderaan)

Gentse binnenwater nog altijd voos

Gent heeft veel waterlopen, en er zijn problemen met de waterkwaliteit in elke waterloop. De waterkwaliteit van de Gentse Binnenwateren (zie kaart) hangt samen met de waterkwaliteit van de omliggende waterlopen.

overzichtskaart Gentse binnenwateren met daarop de waterlopen, overstorten en meetplaatsen
(voor legende en verschillende lagen – kijk op deze kaart)

De Europese Kaderrichtlijn Water stelde dat alle waterlopen tegen 2015 een goede ecologische toestand moesten bereiken. De Gentse binnenwateren zijn nog altijd vervuild en voldoen niet aan de normen. De belangrijkste vorm van vervuiling in de Gentse binnenwateren is eutrofiëring. Zo is de Europese norm voor stikstof 2,5 mg per liter en die voor fosfor 0,14 mg per liter (hier een link naar de normen voor de Gentse binnenwateren). In 2021 was de gemiddelde waarde voor stikstof tussen 5,18 mg N per liter, bijna dubbel zo hoog als de norm dus. Voor fosfor lag de waarde op 0,41 mg per liter, of meer dan drie keer de norm.

De toestand is sinds 2006 amper verbeterd: de globale waterkwaliteit blijft “ontoereikend”. We modderen dus al 20 jaar aan op vlak van waterkwaliteit. Op de website van de VMM vind je een overzicht van de toestand van de waterkwaliteit in Vlaanderen op vlak van nutriënten of eutrofiëring. 

Ook het visbestand voldoet niet – wellicht door de nog aanwezige stikstof- en fosforvervuiling –  aan de Europese normen. De vervuiling leidt tot algenbloei waardoor in de zomer situaties kunnen ontstaan met te weinig zuurstof in het water voor een gezond visbestand. Er zijn te weinig waterplanten in de Gentse binnenwateren om een echt goed visbestand te hebben en er zijn onvoldoende paaiplaatsen. Drassige weilanden en groene oevers kunnen daarbij helpen. 

Waar komt dit ‘voos’ water vandaan? 

Eerst en vooral komt er vervuiling binnen via de Leie en Schelde (dus niet van binnen de Gentse binnenwateren). In het buitengebied is er nog vaak vervuiling door de landbouw (bemesting) en woongebieden die niet zijn aangesloten op de riolering. 

In Gent centrum zijn de meeste woningen aangesloten op de riolering en een zuiveringsinstallatie (zuiveringsgraad). Toch blijven er woningen en clusters over waar dat niet het geval is. Dat is vooral het geval in de deelgemeenten van Gent, minder in de binnenstad.  Bovendien weten we uit communicatie van de Stad Gent dat de werkelijke aansluitingsgraad van huizen in de binnenstad waarschijnlijk overschat wordt. In 2019 heeft Stad Gent via kleurstof geprobeerd te onderzoeken welke huishoudens nog rechtstreeks op de Lieve aan de Antoniuskaai lozen. Het is onduidelijk over hoeveel huizen het gaat of welke maatregelen toen genomen zijn. Volgens een inschatting van de Stad uit 2018 zouden er 500 mogelijke lozingspunten in de binnenstad zijn. Hoewel de aansluitingsgraad (van huizen) op de rioleringen 96% bedraagt, blijkt het moeilijk om ook die laatste huizen/woonkernen aan te sluiten op de riolering. We zien daar het laatste decennium weinig vooruitgang. 

Een andere onderschatte bron van de vervuiling binnen het systeem van de Gentse binnenwateren zelf zijn de overstorten. Dit zijn ‘systemen’ die ongezuiverd rioolwater in ons watersysteem lozen bij hevige regen. Daarmee komt vuil water met te veel voedingsstoffen en ziekmakende bacteriën rechtstreeks in het oppervlaktewater terecht. Bij een perfect werkend systeem zijn overstorten in principe overbodig. Het regenwater wordt dan apart opgevangen en infiltreert in de bodem of wordt vertraagd afgevoerd naar de waterloop.

De Vlaamse Milieumaatschappij en Aquafin ‘monitoren’ enkele overstorten (zoals aan de Visserij, Lindelei en Coupure). De overstorten aan Keizerspark en Portus Ganda worden (nog) niet bemeten. Het overstort aan de Visserij treedt vaak in werking: daar komt dus regelmatig rioolwater in de waterloop terecht. 

Leven in de Gentse waterlopen is broos

De vele voedingsstoffen hebben ook een (slechte) invloed op het waterleven. Het teveel aan voedingsstoffen/organische stoffen (fosfor en stikstof) zorgt vooral in de zomer voor veel groei van algen. Dit kan ervoor zorgen dat de vissen afsterven of dat er zich (giftige) blauwalgen vormen.
Er zijn weinig metingen van de biologische toestand in de Gentse binnenwateren en de andere waterlopen. Wat betreft algen is de toestand zeer wisselend. De laatste meting was goed, maar daarvoor wisselde het tussen goed, slecht en matig. 

Het visbestand blijft steken op een matige toestand. De harde oevers, de weinige waterplanten en de voedselrijke wateren hinderen een evolutie naar een goed visbestand. 

Waterkwaliteit in buitengebied: ook onvoldoende

Ook buiten het systeem van de Gentse binnenwateren is de toestand niet echt goed. We zien vier grote problemen

1. vervuiling door landbouw: door bemesting komt veel stikstof en fosfor in onze waterlopen. De Vlaamse aanpak van de mestproblematiek loont onvoldoende. 
2. vervuiling door woningen: in het buitengebied zijn nog grote gebieden niet aangesloten op de riolering. Ook daar zijn veel overstorten. 
3. droogte: door klimaatverandering en intensief gebruik van oppervlaktewater is er in de zomer watertekort wat leidt tot problemen met bevoorrading, bevaarbaarheid, vissterfe en verzilting via het kanaal Gent-Terneuzen.  
4. hydromorfologie of habitats: het gebrek aan groene oevers, stromingsvariatie, natuurlijke substraten in de bedding zoals dood hout, waterplanten, doorwoelbare bodems. Een teveel aan migratieknelpunten rond de kunstwerken (pompen, stuwen, etc). 

Wat willen Gents MilieuFront en Waterland?

Het lijkt alsof de politiek waterkwaliteit en de strijd voor beter water heeft losgelaten. Er zijn in de jaren 80 en 90 grote inspanningen gebeurd om veel woningen aan te sluiten op de riolering en dat water te zuiveren. En dat heeft geloond. De laatste twee decennia is er relatief weinig gedaan, waardoor onze waterkwaliteit niet fundamenteel meer verbetert. 

Wij willen dat de overheden (Stad Gent, Vlaamse Waterweg en Vlaamse Milieumaatschappij) en rioolbeheerders (Aquafin en Farys) volgende taken opnemen:

• Stad Gent moet lozingen in de binnenstad aanpakken: De stad inventariseerde meer dan 500 plaatsen waar nog ongezuiverd afvalwater in onze waterlopen terechtkwam. Hoe en wanneer gaat de stad die aanpakken? 
• Zuiveringsgraad in het buitengebied van de stad verhogen: Meer woningen/gebieden in de rand rond Gent moeten aangesloten worden op de riolering en op de waterzuivering. 
• Meer meten: er zijn te weinig meetgegevens en data: hoeveel lozingen zijn er nog, hoe intensief werken de overstorten? Er is geen overzicht van blauwalgenbloei. 
• Overstorten saneren: Overstorten aan Portus Ganda en Keizerspark lozen bij veel regen wellicht nog veel ongezuiverd afvalwater in onze waterlopen (maar er zijn geen meetgegevens). Er is een actieplan nodig om te zorgen dat deze overstorten minder in werking treden.
• ‘Water in de stad’ uitvoeren: de Vlaamse Waterweg en Stad Gent werkten in 2018 een plan uit, ‘Water in de stad,’ met ambitieuze doelstellingen. Er is geïnvesteerd in kajakinfrastructuur, maar de doelstellingen rond waterkwaliteit en vergroening van de waterlopen blijven dode letter. Wanneer worden de oevers van de Gentse binnenwateren eindelijk groener?

Terminologie

• Kaderrichtlijn Water is een Europese richtlijn die voorschrijft dat de waterkwaliteit van de Europese wateren vanaf 2015 aan bepaalde eisen moest voldoen. De richtlijn is sinds eind 2000 van kracht voor het waterbeheer, dat wil zeggen voor het totaal aan activiteiten die tot doel hebben om het grond– en oppervlaktewater zo goed mogelijk te beheren.
• Eutrofiëring of vermesting is de vergroting van de voedselrijkdom in met name water. Eutrofiëring treedt bijvoorbeeld op in zoet water waar door uitspoeling veel meststoffen in terechtkomen, met name stikstof (ook als stikstofdepositie in de vorm van ammoniak en stikstofoxides) en fosfaat afkomstig van mest en kunstmest uit de agrarische industrie. Het resultaat is een sterke algenbloei. Dit kan opgemerkt worden aan donkere wateren die daarnaast ook behoorlijk stinken. Eutrofiëring kan leiden tot hypoxie, een tekort aan zuurstof in water.
• Overstort heeft als doel het afvoeren van (pieken in) overtollig rioolwater vanuit de gemengde riolering naar het oppervlaktewater. Zodra een overstort in werking treedt, vindt een overstorting plaats. Het is een noodventiel, om te voorkomen dat in de bebouwde omgeving gebouwen, wegen en andere plekken onder water komen te staan en afvalwater gezondheidsrisico’s oplevert.
• Aansluitingsgraad is de verhouding van het aantal huidig op een waterzuiveringsstation aangesloten inwoners t.o.v. het maximaal op het waterzuiveringsstation aan te sluiten inwoners. 
• Zuiveringsgraad is de verhouding van het totaal aantal op een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) aangesloten inwoners t.o.v. het totaal aantal inwoners van de gemeente.