Stadsboom zkt netwerk: zitten onze bomen lekker in hun bast?

Bomen groeien doorgaans in het bos, maar Gent telt vandaag zo’n dertigduizend individuele bomen. Is dat wel een goed idee? Zorgt dat niet voor te veel overlast? De mens-boom relatie is al zo oud als de straat en nu de bomen een vaststaand element in het straatbeeld zijn, staan we in dit artikel stil bij de relatie mens-stadsboom.

De bomen zijn het bos kwijt
Er is een dorp voor nodig om een kind op te voeden, en sinds Peter Wohlleben weten we dat er een bos voor nodig is om een boom gezond te doen opgroeien. Bomen verzorgen hun familieleden, delen voedingsstoffen en communiceren via een complex netwerk van wortels en schimmels. In de stad moeten bomen het stellen zonder dit netwerk, zonder het bos. Ze zijn er afgesneden van een heleboel relaties waaronder die met hun familie. Onze stadsbomen zijn letterlijk en figuurlijk straatkinderen. Ze groeien eenzaam op en staan vaak alleen langs de straatkant, op een pleintje of een rondpunt, in het beste geval heerlijk in een park. Als ze geluk hebben staan ze in een laan met enkele soortgenoten en blijft een vorm van rudimentaire communicatie mogelijk. In bomenterminologie zijn en blijven de meeste stadsbomen kinderlijk. De levensomstandigheden zijn net als die van straatkinderen niet geschikt om uit te groeien tot volwassen exemplaren. De wortels kunnen zich in de verschraalde en verharde stadsbodem moeilijk ontwikkelen. Takken en kroon worden gesnoeid zodat ze niet tegen gebouwen groeien of het verkeer hinderen. In een verzwakte toestand wordt het relatief eenvoudig voor schimmels en parasieten om de bomen aan te tasten. De bomen worden sneller ziek en sterven eerder dan hun soortgenoten in het bos.

Het nut en onnut van bomen
Ook wij mensen hebben ons lange tijd buiten het levende netwerk geplaatst. Onze thuis was een cultuursfeer die los stond van de natuursfeer. Iedereen houdt van bomen, maar voor de mens die denkt los te staan van de natuur, het liefst toch vanop een veilige afstand. Bomen zijn mooi en ze hebben een zeker nut voor de mens, maar als het te lastig wordt zijn we ze liever kwijt dan rijk: ons zonlicht mogen ze niet afnemen, hun takken en bladeren mogen niet op mijn koer vallen en al helemaal niet de dakgoot verstoppen en in de zomer zitten er beestjes op en dat geeft, zeg nu zelf, een vuile boel. De boomwortels duwen stoeptegels omhoog of veroorzaken wateroverlast doordat ze in rioolbuizen groeien die daardoor dichtslibben.

Waarom bomen waarderen
Gelukkig groeit meer en meer het besef dat de mens niet leeft in een ‘beschaafd’ domein buiten de ‘wilde’ natuur. We zijn allen een knooppunt van wederkerige relaties in een levend netwerk, en elke relatie heeft zijn waarde. Die levende netwerken zijn geen plekken van louter vrede en harmonie. Er is pas evolutie als samenwerking en conflict hun waarde krijgen en het nut voor de mens niet het enige nastrevenswaardige doel is. Als we kijken naar alle relaties die stadsbomen aangaan, dan is het gemakkelijker om ze te waarderen. Stadsbomen helpen overtollig water op te vangen, ze maken en filteren de lucht, ze temperen temperatuurswisselingen, ze geven schaduw, ze brengen de natuur in de stad en ze huisvesten talloze andere dieren en planten. De komende jaren zullen we de bomen in de stad nog meer dan vroeger nodig hebben, dus we maken het best sterke wederkerige boom-mens relaties.

Bomen in het mensenbos
Stadsbomen moeten een groot deel van hun klassiek netwerk ontberen en menselijke relaties kunnen dit tekort remediëren. Als mensen pleitbezorgers worden voor de bomen, herstelt het netwerk zich voor zowel boom als mens. Waar mogelijk creëren we voor onze houten vrienden een bosnetwerk in de vorm van een tiny forest. Waar dat niet mogelijk is, bekijken we boom per boom welke zorgvragen er zijn, die het stadsbestuur dan in een bomenplan giet. Ten slotte, en ter ondersteuning van het bomenplan, dromen we van bewonersgroepen, scholen, kantoren die enkele lokale bomen adopteren en deskundig ‘vertroetelen’. Dat wordt een aangenaam werkje, maar welm een van lange adem.

 Bomeninzicht – Bomenplan Stad Gent

Je weet het wellicht niet, maar Stad Gent heeft sinds 2008 een bomenplan. Het is netjes opgedeeld in een inventarisatie, een ambitieus beleidsplan tot 2030 en een eerste bomenbeheerplan voor de periode 2008-2012. Het plan is een uitwerking van de visie Harmonisch Park en Groenbeheer van de Vlaamse Overheid. Het oogt allemaal fraai en lovenswaardig: meer bomen, betere opvolging en verzorging, een planmatige aanpak. Wat ontbreekt is een tussentijdse stand van zaken, wat is er anno 2020 gerealiseerd en waar liggen de uitdagingen voor de komende jaren? Ook het beheerplan is aan een update toe, want dat liep tot 2012. Nu dat toch herzien moet worden kan er wellicht gespiekt worden in het bomenplan van de Stad Brussel 2020 – 2030. Daar mobiliseert men de burgers met boomfeesten om actief mee te werken aan de boom-mens relatie.

Meer weten? Check ‘Het verborgen leven van bomen’ van Peter Wohlleben of google eens op ‘the wood wide web‘!

(Foto’s: Rihaij (Pixabay), jplenio (Pixabay), lovelyday12 (Freepik))

Dit artikel werd geschreven door Nico Cuypers voor Frontaal (editie lente 2020), het magazine van Gents MilieuFront. Wil je ook 4x per jaar inspirerende en kritische Frontaal-artikels lezen op papier of digitaal? Word nu lid van GMF en geniet van Frontaal en tal van andere fijne voordelen!