Burgerwetenschappers presenteren met Straatvinken en straat-O-sfeer recept voor leefbare straten

Met gerichte ingrepen in de verkeerssituatie en de inrichting van de straat kunnen beleidsmakers de leefbaarheid van de straten in hun gemeente of stad sterk verbeteren. Dat leert de derde editie van Straatvinken, het citizen-scienceproject van de Ringland Academie waaraan in mei 2020 duizenden burgerwetenschappers uit heel Vlaanderen deelnamen. Alle verhalen die zij over hun straat deelden met de onderzoekers van de UAntwerpen, HIVA – KU Leuven en Voices That Count zijn, samen met overzichtelijke grafieken, vanaf 21 oktober te raadplegen op het gloednieuwe online platform van straat-O-sfeer. 

Op 14 mei 2020 telden meer dan 4.000 burgers een uur lang het verkeer in hun straat in het kader van het onderzoek ‘Straatvinken’. Dit burgerwetenschapsproject van de Ringland Academie is opgezet om de noodzakelijke modal shift naar duurzamer verkeer op te volgen.

Voor deze derde editie werd de telling uitgebreid naar heel Vlaanderen. De telresultaten zijn te raadplegen op de stippenkaart van Straatvinken. Ze bieden een unieke, fijnmazige momentopname van de verkeerssituatie in het midden van de eerste coronagolf.

Burgers duidelijk over wat de leefbaarheid in hun straat bepaalt

Sinds vorig jaar is de verkeerstelling uitgebreid met het luik straat-O-sfeer, het bredere onderzoek naar de leefbaarheid van de straten in Vlaanderen. In mei 2020 deelden bewoners van 1.690 straten in 273 Vlaamse gemeenten maar liefst 3.167 verhalen over de leefbaarheid van hun straat. In Gent en deelgemeenten vertellen 179 mensen wat ze van hun straat vinden. Deze unieke dataset kan je vanaf 21 oktober raadplegen via het online platform van straat-O-sfeer.

Fig. 1. Gemiddelde leefbaarheidsscores van de Gentse straten.

De leefbaarheidsroos (Fig. 1) die voor 20 indicatoren de scores op 10 aangeeft, toont een overkoepelend beeld van hoe de burgerwetenschappers de leefbaarheid van hun straat beleven, uitgemiddeld voor de Gentse straten. Met een gemiddelde score van 5,1/10 behalen de Gentse straten slechts nipt een voldoende.

Relatief hoog scoren de bereikbaarheid van voorzieningen, het aanbod van duurzame mobiliteit, het sociaal contact met buren en de oversteekbaarheid van de straat. De laagste scores krijgen aspecten die belangrijk zijn voor kwetsbare groepen zoals kinderen en ouderen. In de meeste straten kunnen kinderen niet veilig op straat spelen, en zijn er onvoldoende rustplaatsen of plekken met schaduw of beschutting. 

Barometer legt grote verschillen in leefbaarheid per straat bloot 

De grote meerwaarde van deze nieuwe leefbaarheidsbarometer wordt goed zichtbaar als we kijken naar verschillen op straat- en wijkniveau, stelt professor Huib Huyse (HIVA – KULeuven). ‘Achter de gemiddelden gaan grote verschillen schuil tussen individuele straten en buurten. Deze editie toont opnieuw aan dat een hoog aandeel gemotoriseerd verkeer (boven 50%) en druk verkeer hand in hand gaan met meer negatieve gevoelens over de leefbaarheid van de straat. Als het aandeel gemotoriseerd verkeer daalt onder 25%, bevatten 4 op de 5 verhalen bijna enkel positieve gevoelens over de straat.’

Fig. 2. Relatie tussen het aandeel gemotoriseerd verkeer in de straat en het goed gevoel van bewoners.

In Gent (Fig. 3) zien we dat de best scorende straten zich vooral in de binnenstad bevinden. De slechtste scores vinden we terug op de ring (R40) en de grote uitvalswegen. De aanbevelingen van de bewoners lezen als een catalogus voor leefbare straten: mensen willen meer ruimte voor groen en ontmoetingen, en vragen om het beperken van de snelheid en hoeveelheid van gemotoriseerd verkeer. Een rijke inspiratiebron voor het op stapel staande wijkbudget!

Fig. 3: stippenkaart van Gent.

Lessen trekken uit de laagst en hoogst scorende straten

Eén verkeerstelling per straat zegt al veel over de drukte en de samenstelling. Maar om een beeld te krijgen van de beleving van een straat, zijn meer stemmen nodig. Daarom daagden de onderzoekers de deelnemers uit om per straat meerdere verhalen te verzamelen. Verdeeld over Vlaanderen slaagden liefst 53 straten erin om met bewoners samen minstens 10 verhalen te schrijven.

Bij de vijf straten met de laagste totaalscores valt op hoe het drukke of onaangepaste verkeer (bv. vrachtwagens in een dorpskern) de hele beleving van de straat domineert, van verkeersveiligheid en sociale contacten tot geluidsoverlast en luchtverontreiniging. Het gaat daarbij niet enkel over drukke steenwegen, maar ook over woonstraten waarin het voor fietsers en voetgangers ronduit gevaarlijk is door sluipverkeer of te hoge snelheid van het autoverkeer. Die verhalen zijn veelal schrijnend. Een grote meerderheid van de bewoners raadt zelfs af om in deze straten te komen wonen.

Voor de vijf best scorende straten is de situatie helemaal anders. Die bewoners zijn trots op hun straat, ze zijn niet van plan om te verhuizen en raden hun straat ook aan. Die straten scoren allemaal goed op verkeersgerelateerde thema’s. In een aantal gevallen is er ook groen en speelruimte in de straat of in de nabije omgeving. Opvallend: in tegenstelling tot wat misschien algemeen wordt aangenomen, liggen straten met erg tevreden bewoners niet alleen in een afgelegen groene wijk. Het gaat veelal om straten in een stedelijke of semi-urbane omgeving die goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer en/of de fiets of te voet, en waar in de nabijheid heel wat voorzieningen te vinden zijn. De inrichting op mensenmaat zorgt voor een actief sociaal leven in de straat.

10 maatregelen om straten leefbaarder te maken 

Lokale beleidsmakers hebben baat bij het verbeteren van de leefbaarheid van straten. Dat verhoogt immers de aantrekkelijkheid van hun gemeente of stad, evenals de sociale cohesie en de gezondheid van de inwoners. ‘De grootste werf van Vlaanderen is niet Oosterweel maar ligt in onze straten en wijken’, oordeelt Sven Augusteyns van het Straatvinken-team binnen de Ringland Academie. ‘Door kindvriendelijke en verkeersluwe straten en wijken te realiseren waar meer mensen de fiets nemen of wandelen, verhoogt de leefbaarheid gevoelig. Door de modal shift te realiseren, pakken we het probleem bij de bron aan en zorgen we ervoor dat straten met een grotere verkeersfunctie minder gemotoriseerd verkeer ervaren.’

De resultaten van straat-O-sfeer geven aan waar gemeentebesturen op in moeten zetten om straten die bewoners afraden om er te komen wonen naar een aanvaardbaar niveau te tillen:

1. De verkeersdrukte en de modal split (de verhouding van de verkeersmodi) beter afstemmen op de draagkracht van de straat (de straatbreedte, het aantal bewoners, enz.).

2. De snelheid handhaven om de verkeersveiligheid te verhogen en hinder te beperken.

3. Meer ruimte maken voor voetgangers, fietsers, kinderen en minder mobiele mensen.

4. Straten vlot oversteekbaar maken.

5. Milderende maatregelen treffen voor straten die veel verkeer moeten verwerken (fluisterasfalt, raamisolatie, gevelgroen, enz.).

Deze verkeersgerelateerde ingrepen hebben een positieve impact op 12 indicatoren van de leefbaarheidsroos, zoals verkeersveiligheid, oversteekbaarheid, luchtkwaliteit en geluidscomfort.

Maar het ambitieniveau moet hoger liggen. Zelfs in straten waar de leefbaarheid voldoende of goed scoort, geven de straatvinken aan waar er ruimte is voor verbetering. Niet als een nice to have, maar om van de straat een plaats te maken waar ze zich echt thuis voelen. Dit is de top vijf van maatregelen die bewoners kunnen overtuigen te blijven wonen in hun straat: 

1. Het aandeel duurzaam verkeer verder verhogen door de straatinrichting beter af te stemmen op fietsers en voetgangers.

2. Voorzien in rustplekken en groen, bv. door de parkeerdruk te verminderen met wijkparkings of parkeerplaatsen op eigen terrein.

3. Straten zodanig inrichten dat ze veilig zijn voor (spelende) kinderen.

4. Buurtactiviteiten mogelijk maken, zoals terrasjes, speelprikkels of een buurtwinkel.

5. Voorzien in een rijk aanbod aan deelmobiliteit en openbaar vervoer.

Voorstelling van de resultaten op de online infoavond van Ringland 

Op woensdag 21 oktober presenteren de wetenschappers achter Straatvinken de belangrijkste conclusies van Straatvinken en straat-O-sfeer tijdens de ‘Roma-avond’ van Ringland, die dit jaar het motto ‘Maak vaart!’ meekreeg. De infoavond, online te volgen via www.ringland.be, begint om 20 uur met een stand van zaken van het Toekomstverbond, het akkoord tussen de Antwerpse burgerbewegingen en de overheid dat ook focust op de noodzakelijke modal shift naar duurzamer verkeer. In het tweede deel van de avond, vanaf circa 21 uur, lichten Thomas Vanoutrive en Huib Huyse de resultaten van de verkeerstelling en de leefbaarheidsbevraging toe. Ze presenteren ook de nieuwe online ‘barometer’ van straat-O-sfeer, die rechtstreeks toegang geeft tot de verhalen, de bijbehorende leefbaarheidsroos en interactieve grafieken over de leefbaarheid van straten verspreid over heel Vlaanderen.