Warmtevisie van Gent onder de loep
17 december 2024 at 10:49amOm de overstap van gas naar duurzame verwarmingsmethoden te maken, zal Gent hoofdzakelijk kiezen voor de installatie van kleinschalige warmtenetten en individuele warmtepompen, zo vertelt de recent goedgekeurde warmtevisie ons. Grootschalige alternatieven op industriële restwarmte lijken verleden tijd.
Gent telt momenteel 112 000 gasaansluitingen en daar moet men tegen 2050 van af. Een hele klus om op 25 jaar tijd voor elkaar te krijgen, maar de voordelen op lange termijn zouden groot kunnen zijn. De globale klimaatkwestie zou erdoor gediend zijn, de plaatselijke luchtkwaliteit zou er aanzienlijk op vooruit gaan, en bovendien zou de afkoppeling van het gasnet betekenen dat Gent minder economisch afhankelijk wordt van geïmporteerd gas, waarvan prijs en aanbod sterk onderhevig zijn aan geopolitieke grillen. Redenen genoeg om het gas onder de grond te laten zitten en voor een duurzaam alternatief te kiezen.
De visie
Een van de beloftevolle alternatieven, zo was lange tijd de visie van Stad Gent, zou de aanleg van grootschalige warmtenetten op industriële restwarmte zijn. De industrie wekt immers grote hoeveelheden energie op, waarvan een deel niet wordt gebruikt en verloren gaat als warmte naar de omgeving. Die restwarmte zou men kunnen capteren en via waterleidingen naar de omliggende woningen sturen. Zulke industriële warmtenetten zijn al veelvuldig ingezet, bijvoorbeeld in Rotterdam en Kopenhagen, en ook in Gent heeft men onder meer het warmtenet van Luminus en het ingenieus ZAWENT warmtenet aan De Nieuwe Dokken dat een 400-tal woningen verwarmt. De verwachtingen over deze technologie lagen hoog, maar de nieuwe warmtevisie, goedgekeurd in april dit jaar, maakt duidelijk dat we ons heil elders zullen moeten zoeken.
Veel industrie is immers gelegen in de havenzone, die lang uitgestrekt ligt ten noorden van Gent. Daardoor zouden de warmtenetten lange afstanden moeten overbruggen, wat hoge infrastructuurkosten met zich meebrengt. Bovendien worden bedrijven zelf steeds energie-efficiënter en zijn zij minder geneigd om langetermijncontracten af te sluiten, die nodig zijn om de kosten van een grootschalig warmtenet via de warmtefacturen te recupereren. Tot slot is het ook niet duidelijk hoe sommige van de warmtebronnen, zoals de Luminus gascentrale, op termijn fossielvrij zouden moeten gemaakt worden.
De oplossing zal in de plaats daarvan te vinden zijn in kleinschalige warmtenetten en individuele warmtepompen. De warmtenetten waaraan men denkt zullen hun warmte vooral onttrekken aan de bodem (geothermie) of aan het water in rivieren (aquathermie) en rioleringen (riothermie). Typisch aan zulke systemen is hun hoge efficiëntie, maar ze vergen ook grote infrastructuurwerken en de warmtebronnen zijn niet overal even bereikbaar. Opnieuw, als het warmtenet daardoor te grote afstanden moet overbruggen, worden de kosten te hoog en zal men moeten overschakelen op individuele systemen. Warmtenetten op aquathermie of riothermie zouden daarom slechts voordelig kunnen zijn in een beperkt gebied (zie kaart; 2 donkerste tinten blauw). Warmtenetten op ondiepe geothermie zouden een voordeel kunnen opleveren in gebieden buiten de stadskern waar de bodem beter bereikbaar is. Dat zal geval per geval moeten bekeken worden. De resterende woningen – waaronder het merendeel van de binnenstad – zijn aangewezen op individuele warmtepompen (typisch op luchtwarmte). Maar deze systemen zijn nog steeds niet goedkoop, en bovendien vereisen ze, net als alle andere bovengenoemde technologieën, een hoge isolatiegraad. Wil men van de warmtevisie een realiteit maken, dan zal dat dus heel wat voeten in de aarde hebben.
Maatregelen op alle niveaus: van 20% sociale woningen tot een duurzame taxshift
Een van de maatregelen die aan de transitie zou moeten bijdragen en die uitdrukkelijk in de verkiezingsprogramma’s van VOOR GENT en Groen Gent terug te vinden was – en ook het onderwerp was van een goedgekeurde nota in januari – is de doelstelling om 20% sociale woningen te hebben tegen 2050. De stad zou op die manier controle hebben over de verwarmingswijze van een groot aandeel huizen en appartementen, en bovendien zorgt het er automatisch voor dat sommige financieel kwetsbare groepen meegenomen worden in de transitie en zo van de voordelen kunnen genieten, door meer onafhankelijkheid van de gasprijs bijvoorbeeld. Verder willen diezelfde partijen de werking van de Energiecentrale en het Verhuurderspunt verder opschalen, zodat men eigenaars en verhuurders een betere begeleiding kan geven op vlak van renovaties, leningen en premies. Ook beloven ze de ontwikkeling van kleinschalige energiegemeenschappen verder te stimuleren. Het N-VA-programma daarentegen getuigt van weinig ambitie; het beperkt zich tot de bescheiden uitspraak dat men energiedelen wil promoten.
Afgezien van wie er aan het langste eind trekt in Gent, blijft de slagkracht van het stadsbestuur natuurlijk beperkt. Een totaaloplossing is pas mogelijk als er ook op Vlaams en federaal niveau voldoende flankerend beleid gevoerd wordt. Men heeft in dit opzicht al enkele stappen gezet of proberen te zetten, onder meer in de vorm van renovatiepremies of het verbod op gasaansluitingen voor nieuwbouw vanaf 2025. Maar de olifant in de kamer is zonder twijfel de scheeftrekking tussen de gas- en elektriciteitsprijs in ons land; voor eenzelfde hoeveelheid energie, betaal je voor elektriciteit bijna vier keer zoveel als voor gas. Deze verhouding is hoger dan in om het even welk ander land binnen de EU, en zorgt ervoor dat duurzame technologieën die op elektriciteit draaien, zoals warmtepompen, nauwelijks voet aan de grond krijgen. Ter illustratie, de verhouding elektriciteits- tot gasprijs is ongeveer gelijk aan 2 in Frankrijk en Nederland, wat er mede voor zorgt dat het aantal geïnstalleerde warmtepompen ten opzichte van het aantal verkochte boilers daar veel hoger ligt (50% tot 130% hoger).
De reden voor deze scheeftrekking is voor een groot deel te wijten aan ons belastingstelsel: veel kosten zoals groenestroomcertificaten, sociaal beleid en andere heffingen rekent men door in de elektriciteitsrekening, maar amper in de gasrekening. Bovendien wordt op aardgas voor verwarming, in tegenstelling tot veel andere landen, geen koolstoftaks geheven. Enige hulp komt er alvast wel op Europees niveau in de vorm van het nieuwe ETS-2 systeem. Dat treedt in werking vanaf 2027 en verplicht ook leveranciers van aardgas en stookolie voor verwarming om emissierechten aan te kopen. Dit zal de gasprijs ongetwijfeld fors opdrijven. Maar toch zal het volgens experten niet genoeg zijn om warmtepompen en andere duurzame technologieën competitief te maken. Daarvoor is nog steeds een drastische taxshift in het voordeel van elektriciteit noodzakelijk, zo stellen ook Bond Beter Leefmilieu en expertisecentrum Energyville.
Tot slot opent een dergelijke taxshift deuren voor een meer sociaal energiebeleid. Immers, de subsidies voor warmtepompen, die nu vaak enkel terechtkomen bij mensen die al voldoende middelen hebben om te renoveren, zouden overbodig worden omdat de taxshift warmtepompen op termijn vanzelf interessanter maakt. Het vrijgekomen geld kan men in de plaats daarvan doelgericht gebruiken om effectieve subsidies te verlenen aan financieel kwetsbare groepen, die het zich niet kunnen veroorloven om een grote investering te doen. Ook zou men de miljarden aan subsidies die men momenteel voor fossiele brandstoffen uitkeert, en die nota bene gestegen zijn volgens de laatste rapporten (!), misschien een duurzamer doel kunnen toewijzen.
Tijd voor actie
Een Gent vrij van aardgas zal er pas komen als er zowel op lokale als globale schaal wordt gehandeld. Aan duurzame alternatieven geen gebrek, maar het economisch klimaat moet voldoende gunstig zijn wil men deze technologieën valoriseren. Bovendien spelen er nog andere uitdagingen, zoals de opschaling van het elektriciteitsnet en het opleiden van technici. Maar het feit dat dit probleem zich afspeelt op verschillende fronten is geen reden om zich te verstoppen achter grotere machten. Het vormt juist een motivatie om nu de handschoen op te nemen en te doen wat we kunnen. Want hoe langer we wachten, hoe groter de prijs voor onze planeet, onze economie, en onze gezondheid.
Verder lezen kan op:
https://www.vvsg.be/climate-projects/0947ec55-273a-4516-abd6-8b5c97bbd321.pdf
https://energyville.be/wp-content/uploads/2024/05/Energie-Dossier-2024-1.pdf
https://climat.be/doc/landscape-carbon-energy-pricing-taxation.pdf